"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Blokken

Zaterdag, 2 mei, 2020

Geschreven door: F. Bordewijk, Viktor Hachmang
Artikel door: Liliane Waanders

Beklemmende sciencefiction

Als F. Bordewijk de leeftijd bereikt waarop het leven kantelt, komt hij met

“een boek over een totalitaire heilstaat die 45 jaar bestaat, maar over zijn hoogtepunt heen lijkt. De leden van de regeringsraad voelen het verzet onder de bevolking groeien, maar kunnen zich het einde van het regime niet voorstellen: (…)”

(uit: Ferdinand en Johanna: dubbelbiografie van schrijver F. Bordewijk en componiste J. Bordewijk-Roepman van Elly Kamp)

Dat boek is de roman Blokken, waarin het rechtlijnige bewind streeft naar onpersoonlijkheid en dientengevolge het individu heeft afgeschaft. Inmiddels wankelt de (stad)staat – de staat is net als Bordewijk op het moment dat hij aan zijn roman begon 45 en dat blijkt een kritische leeftijd – want hij is er niet in geslaagd het verleden volledig uit te wissen. Er zijn onderdanen die weten dat het vroeger beter was en dat ondanks dreigende represailles ook uit durven spreken.

Hereditas Nexus

Blokken verscheen in 1931, een jaar eerder dan Brave New World van Aldous Huxley. Op zoek naar Nederlandse sciencefiction stuitte illustrator en striptekenaar Viktor Hachmang op Blokken. Hij werkte vervolgens meer dan drie jaar aan een graphic novel waarin hij gebruikmakend van de woorden van Bordewijk zijn kijk op de mislukking van een heilstaat geeft.

De getekende versie van Blokken laat het failliet van het regime dat zich letterlijk bekeerd heeft tot rechte lijnen in twee en in drie dimensies zien. De figuren komen bijna letterlijk tevoorschijn uit abstracte achtergronden.
Hachmang liet zich niet alleen inspireren door Bordewijks kale taal, maar ook door De Stijl, de kunststroming die hoekig en recht hoog in het vaandel hadden staan. Hachmang beperkt zich tot ‘hun’ kleuren: blauw, rood en geel, aangevuld met zwart en wit.


Zijn blauw, rood en geel fluoriseren en komen net als zijn hoekige personages – die heel erg op elkaar lijken, maar toch net niet helemaal hetzelfde zijn – hard aan. Waar de lezer bij Bordewijk nog kan ontsnappen – zijn taal mag dan kaal zijn en wat hij vertelt herkenbaar, angstaanjagend is het niet – houdt Hachmang hem gevangen in een beklemmend universum.
Hij triggert met zijn geabstraheerde tekeningen – die abstract ogen, maar allemaal een figuratieve component hebben – hedendaags ongemak, dat aangewakkerd wordt de gespannen situatie en dreigende conflicten op het wereldtoneel. Zijn graphic novel is bovendien echte sciencefiction.

“Tendenties passen in de politiek, de godsdienst, de moraal, maar niet in de kunst”,

(uit: Ferdinand en Johanna: dubbelbiografie van schrijver F. Bordewijk en componiste J. Bordewijk-Roepman van Elly Kamp)

zei F. Bordewijk in 1962 tijdens een interview tegen Piet Calis. Waarmee hij duidelijk wilde maken dat zijn roman Blokken niet bedoeld was als statement. Maar Blokken kwam natuurlijk niet uit het niets. Het was niet de zoveelste ‘fantastische vertelling’. F. Bordewijk reageerde met zijn roman op ontwikkelingen die hij gadesloeg. Dat zijn roman iets te maken had met de wijze waarop het communisme met mensen omgaat, kon Borderwijk niet ontkennen. Maar Blokken is geen manifest. Het is literatuur. Kunst.
De roman bleek bestand tegen de tijd en wint in de verstripte versie van Viktor Hachmang aan actualiteit. Bordewijks taal klinkt nog steeds klaar (al tekent Hachmang letters die niet altijd even makkelijk lezen).
Als deze graphic novel ook nog zou leiden tot hernieuwde aandacht voor het origineel is dat helemaal mooi.

Eerder verschenen op Hanta

Boeken van deze Auteur: