Omdat de Wet op de vaste boekenprijs (Wvbp) nog steeds doet wat zij moet doen – bijdragen aan de instandhouding en het stimuleren van een breed en divers titelaanbod van Nederlands- en Friestalige boeken – heeft minister Van Engelshoven besloten om de Wvbp zeker nog tot 2022 haar werk te laten doen. Zij maakte haar besluit deze week kenbaar aan de Kamer en onderbouwde haar besluit met onderzoeksresultaten die haar gelijk moeten bewijzen.
Waar het in feite om gaat is dat dankzij de Wvbp voorkomen wordt dat het mogelijk is om boeken tegen stuntprijzen te verkopen, waardoor het voor ondernemers van allerlei pluimage (dus ook voor supermarktketens) interessant wordt om goed verkopende boeken in het winkelschap te leggen.
Goed verkopende boeken zijn de kurk waarop het boekenvak drijft. Zij zorgen voor een financiële basis die maakt dat uitgevers en boekverkopers het hoofd boven water kunnen houden en – en daar gaat het om – risico durven nemen. Dat risico bestaat uit het in het fonds en in het assortiment opnemen van titels die niet rendabel zijn. Volgens de brief die de minister naar de Kamer stuurde, bedraagt het percentage niet-renderende titels bij de uitgevers gemiddeld 64 procent en bij de boekhandel bijna vijftig procent.
Waar het in de discussie over de vaste boekenprijs nooit over gaat is de prijs die de consument, de boekenkoper, betaalt. Die betaalt letterlijk en figuurlijk het volle pond, want, waarschuwden de economen van de Autoriteit Consument & Markt in 2014 in de aanloop naar de vorige evaluatie van de Wvbp: ‘Een concurrentiebeperking werkt prijsverhogend. De vaste boekenprijs vormt daarop geen uitzondering’.
Dat volle pond, waar in 2019 ook nog een verhoging van de btw overheen kwam, leidde vorig jaar weliswaar tot een omzetstijging, maar de afzet daalde: er werden dus per saldo minder boeken verkocht.
Waar je ook niemand over hoort in de discussie over de vaste boekenprijs is dat er eigenwijze uitgevers zijn die zich louter toeleggen op het aanbieden van prachtige, maar incourante titels. Die kunnen door de vaste boekenprijs geen kant op, ook niet als ze een vaste schare afnemers aan zich weten te binden die hun boeken rechtstreeks bij die uitgever bestellen.
Want dat is ook een nog een punt: in hoeverre is de fysieke boekhandel nog hét doorgeefluik van titels waarvan het niet zo voor de hand ligt dat ze op voorraad leverbaar zijn. Eén van de redenen waarom boekkopers online winkelen blijkt namelijk het brede aanbod. De fysieke boekhandel buit dat voordeel nauwelijks uit: de meeste van hen hebben nog geen antwoord gevonden op de vraag hoe zij hun klanten ook digitaal optimaal aan zich kunnen binden.
In haar brief aan de Kamer houdt minister Van Engelshoven vast aan een weliswaar nog niet helemaal gedateerd beeld van de boekenvakpraktijk, maar zij kent daarin extreem veel waarde toe aan het bestaan van fysieke boekwinkels. Zij benadrukt de etalagefunctie (het tonen van een pluriform aanbod), de aanjaagfunctie (‘in de eerste, kwetsbare weken na verschijnen van nieuwe titels “draagt” en “maakt” de boekhandel het boek’) en de waarde van de fysieke boekwinkel als het om het beleven en ervaren van cultuur.
Dat – heel concreet – essays, poëzie en vertaalde literatuur ondanks de vaste boekenprijs terrein verliezen, merkt de minister in haar brief wel op, maar zij verbindt er geen consequenties aan.
Ik denk dat de vaste boekenprijs zijn beste en waarschijnlijk ook zijn langste tijd gehad heeft. De markt verandert, maar de sector verandert niet snel genoeg mee. Het garanderen van een pluriform aanbod is niet per se afhankelijk van het handhaven van de vaste boekenprijs. Het voortbestaan van een fijnmazig net van fysieke boekwinkels waarschijnlijk wel, maar de vraag is of dat voldoende reden is om de Wvbp ook na 2022 te handhaven.
—
Door Liliane Waanders