Vijf keer op rij was bol.com volgens het Boekensector Merkenonderzoek dat sinds 2010 in de even jaren door Hendrik Beerda. Brand Consultancy wordt gedaan het sterkste merk in de boekensector. Of dat dit jaar ook zo is? In de samenvatting van de bevindingen die op de site van de onderzoeker staat, komt ‘de webwinkel die altijd al webwinkel was’ niet voor. Omdat de hele rubriek in de samenvatting ontbreekt. Maar als de Merkenonderzoek Top 10-caroussel op de homepage van Hendrik Beerda is bijgewerkt, dan is er ook dit jaar op dat punt niets veranderd.
Onder de noemer Boekensector Merkenonderzoek wordt van alles en nog wat onderzocht, alleen is niet helemaal duidelijk wat en hoe precies. Strikt genomen is wat er op de site staat ook geen samenvatting, want eindrapporten verschijnen er niet. De onderzoeker put uit de data die hij de afgelopen tien jaar verzamelde om opdrachtgevers van dienst te zijn. Wie die opdrachtgevers zijn? Hendrik Beerda laat desgevraagd weten dat het onderzoek niet in opdracht uitgevoerd is en dat hij op dit moment ook geen opdrachten heeft lopen in de boekensector. En waarom er dan een wat willekeurig ogende greep uit de uitkomsten publiek gemaakt wordt? ‘De belangrijkste uitkomsten van het tweejaarlijkse onderzoek worden naar buiten gebracht als deze in mijn ogen relevantie hebben voor het publiek en/of de sector’, antwoordde Beerda, maar er zit ook een zakelijk belang achter: de merkenadviseur moet in beeld zien te blijven.
Meten en weten vormen, terecht of onterecht, een onafscheidelijk duo. Hoewel weten zelden een doel op zich is, is het nu misschien wel meer dan ooit een vereiste. Ook in het boekenvak. Vandaar dat KVB Boekwerk sinds 2016 systematisch data verzamelt en analyseert en formeel fungeert als een kennis- en innovatieplatform voor de boekensector. Het doel: de waarde van die sector aantonen en versterken.
Maar niet al het weten is even relevant. Niet alle via meten of anderszins verkregen informatie is (altijd) even bruikbaar/toepasbaar. Ook niet in het boekenvak. Dat ‘de webwinkel die altijd al webwinkel was’ voor de zesde keer op rij het sterkste merk is, mag zo zijn, maar daar hebben boekenvakkers niet zo heel veel aan en ze kunnen er ook niet zoveel mee. Het is de realiteit. Misschien dat dit feit daarom minder prominent dan voorheen gepresenteerd werd als uitkomst van het Boekensector Merkenonderzoek.
Toen ik deze week kennisnam van de uitkomsten van het onderzoek van Hendrik Beerda moest ik – natuurlijk – aan zijn bijna-naamgenoot meneer Beerta denken. Meneer Beerta, directeur van een instituut waar veel onderzocht wordt, maar waarvoor volgens aankomend adjunct-wetenschappelijk ambtenaar Maarten Koning – het alter ego van J.J. Voskuil, de schrijver van de romanreeks Het Bureau – geldt: ‘Als er één uithoek was in het Nederlandse wetenschappelijke bestel zonder enige pretentie, dan was het deze.’ Gelukkig maar, want anders hadden hij en ook J.J. Voskuil er absoluut niet willen werken.
Pretentieloos is het onderzoek dat op dat Bureau – in werkelijkheid heet het het Meertens Instituut – gedaan wordt zeker niet, maar ik kan me voorstellen dat niet iedereen even veel belangstelling heeft voor (het ophangen van) de nageboorte van een paard of gekerfde dorsvlegels met of zonder verbindingsriem van palingvel, en al helemaal niet voor het opstellen dan wel onderhouden van vragenlijsten, verspreidingskaarten en de catalogi die dergelijk volkskundig onderzoek eerst mogelijk en daarna toegankelijk moeten maken.
Veel mensen vonden het geneuzel, ik vond het mieters. Ik heb me 5500 bladzijden lang geen moment verveeld. Wat meespeelde was dat ik een tijdje in een heemkundig kringetje verkeerde en daardoor mensen en situaties die door Voskuil zo scherp worden neergezet (her)ken(de). Wat zeker ook een rol speelt, is dat ik onderzoek doen bepaald geen straf vind en het doorgronden van uitkomsten een sport.
Waarschijnlijk vroeg ik me vanwege dat laatste zoveel af toen ik de resultaten van het onderzoek van Hendrik Beerda gelezen had.