Interessant gegeven, mooi verhaal met flinke dosis maatschappijkritiek
[Recensie] Uit een onderzoek uit 2017 zou blijken dat hersenen nog ongeveer tien minuten na overlijden actief zijn. Of er dan ook sprake is van enige vorm van bewustzijn lijkt moeilijk aantoonbaar, maar Elif Shafak heeft dat gegeven wel als uitgangspunt gebruikt. In 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld gaat het om de vermoorde prostituee Leyla die haar leven als een film aan zich voorbij ziet trekken.
Het gestorven lichaam van Leyla (later Leila) is gedumpt tussen het afval. Haar hersenen doen het nog en ze denkt terug aan belangrijke fases in haar leven. Het begint met haar jeugd in een klein dorp in het oosten van Turkije. Haar geboorte was niet de bedoeling. Haar vader had zich vier zoons gewenst maar na enkele miskramen van moeder Binnaz krijgt zij dan toch een kind en dat het dan een meisje is bevalt hem niets.
“’Een meisje’, zei Binnaz zacht, voor het geval hij het nog niet wist.
‘Ik weet het. De volgende wordt een jongen. We noemen hem Tarkan.’”
Dat Binnaz haar biologische moeder is krijgt Leyla na een paar jaar te horen. Na haar geboorte is ze overgedaan aan Suzan, de eerste vrouw. Binnaz is tweede vrouw, zij telt niet mee, haar functie is huishoudster, kokkin en fokzeug. Waarmee Shafak meteen duidelijk wil maken dat het zij haar verhaal ook wil vertellen om de nodige maatschappijkritiek te uiten.
Het kantelpunt in haar leven is het gevolg van misbruik door haar oom dat, dan nog voorzichtig, begint als zij pas zes is. Als zij een aantal jaren later zwanger wordt van hem is haar leven verpest. Haar oom is man en wordt geloofd, Leyla is bezoedeld en zal nooit meer aan de man komen. Er zit maar één ding op en dat is vluchten.
Dan volgt een vrij klassiek verhaal over een jong meisje, onbekend in de grote stad, dat wordt ingepalmd door een man door wie zij in de prostitutie terechtkomt.
Als ik dit zo samenvat bekruipt mij een enorme boosheid over dit achterlijke gedrag. Leyla was een intelligent kind, nieuwsgierig, sociaal, met alle potentie voor een mooie toekomst. Helaas was zij kansloos omdat zij vrouw was in een omgeving die door mannen wordt gedomineerd. Het gekke is dat boosheid, wrok, noem alle negatieve sentimenten maar op, niet de overheersende toon is van 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld. Elif Shafak laat het verhaal voor zichzelf spreken en dat doet zij zeldzaam goed.
Althans in het eerste deel dat ruim de helft van dit boek beslaat. In het vervolg beschrijft Shafak hoe de vijf vrienden van Leila (vroeger Leyla) zich om haar lichaam bekommeren. Zij is begraven op de begraafplaats der vergetenen. Een nummer tussen andere nummers, onbekende doden, verdronken migranten, noem maar op. Deze vrienden, net als zij geen ‘volwaardig’ lid van de maatschappij, willen haar de laatste eer bewijzen op een manier die recht doet aan deze bijzondere vrouw.
Dit vervolg geeft een dubbel gevoel. Enerzijds krijg je een mooi beeld van die sterke vrouw, die ondanks de omstandigheden, een zekere waardigheid weet te behouden en door het vuur gaat voor de mensen die goed voor haar zijn. Zoals deze vijf, een transseksueel, een Afrikaanse prostituee, de schoonmaakster in het bordeel met het formaat van een dwerg, haar jeugdvriend die haar (te) laat achterna is gereisd en een zangeres. Anderzijds is het af en toe kolderiek, slapstick afgewisseld met spanning als zij met het illegaal opgegraven lichaam worden achtervolgd door de politie. Niet heel sterk. Tegelijk is dat laatste ook weer een stuk maatschappijkritiek. Wat is een samenleving waard als die zo respectloos omgaat met het lichaam van iemand die naar de marge is verdreven?
Als we dat minder sterke deel buiten beschouwing laten rest maar één conclusie: 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld is een ijzersterk verhaal gebaseerd op een interessant gegeven en met een flinke portie maatschappijkritiek. Overigens kwam dat haar op een proces te staan wegens obsceniteit. Lachwekkend als het niet zo triest zou zijn, want als dit boek één ding niet is, dan is het wel obsceen.
—
Eerder verschenen op jkleest.nl
