Woorden uit vervlogen tijden, voor alle generaties taalliefhebbers
Schrijfster Nelleke Noordervliet luisterde in de zomer van 2014 het feest ter ere van het 150-jarige bestaan van de Dikke Van Dale op met een betoog over woorden die in de vergetelheid dreigen te raken.
Frits Spits in het voorwoord 1000 Vergeetwoorden om te koesteren:
“Ze vond dat zonde en ze smeekte het publiek bijna om die woorden die met de ondergang bedreigd worden te adopteren. Haar oproep veroorzaakte in mijn hoofd een bijna elektrische schok. Adoptie van woorden? Wat een briljant idee! Hoe komt ze erop?
Nog diezelfde avond vroeg ik aan Nelleke of ik haar de volgende dag zou mogen bellen. Ik had een idee voor mijn KRO-NCRV Radio 1-programma De Taalstaat. Zij vond het prima. Ondertussen rijpte er in mijn hoofd een plannetje. Als ik nou eens… Als ik dan… Als ik met Nelleke, maar ook met mijn eindredacteur natuurlijk, met mijn team… Het plan was in een mum van tijd geboren. Nelleke vond het prachtig en beloofde er volop aan mee te werken.”
Samen bedachten ze het Gezelschap Van Geadopteerde Vergeetwoorden en Nelleke werd er de beschermvrouwe van. De luisteraars van het radioprogramma konden een vergeetwoord adopteren in ruil voor een heus adoptiebewijs. De enige voorwaarde was de verplichting om goed voor het woord te zorgen en het weer regelmatig te gaan gebruiken. Het werd een enorm succes en er werd massaal gereageerd.
Soelaas
De Dikke Van Dale bevat ongeveer 250.000 woorden, maar er liggen ontzettend veel woorden in diepe rust, omdat bijna niemand die (meer) gebruikt. Toch zijn die woorden zeker ook de moeite van het kennen waard. En… om te gebruiken. Taal is levend. Soms wordt er een woord geboren en sterft een ander woord.
Nelleke Noordervliet schrijft in de inleiding van 1000 vergeetwoorden om te koesteren: “Een andere categorie in onbruik rakende woorden heeft geen last van de vooruitgang van de geschiedenis. ‘Troost’, ‘steun’, ‘verlichting van het lijden’ zijn van alle tijden en onafhankelijk van gebruiksvoorwerpen of gewoonten. Het woord soelaas waarin dat allemaal zit en dat zo prachtig bijna een zucht is, een onomatopee (een woordvorming door klanknabootsing, waarbij de uitspraak aan de betekenis doet denken) welhaast, wordt helaas te zelden gebruikt en door een jongere generatie niet gekend. Zo’n woord zou het verdienen om vaker gebruikt te worden.”
Waarom we woorden zouden moeten redden van de vergetelheid
Wanneer we woorden en begrippen niet gaan reduceren, behouden we de mogelijkheid om door middel van taal voldoende nuance aan te brengen. Een grotere woordenschat biedt ons op die manier de mogelijkheid om ons goed uit te drukken. Door een soepele communicatie wordt de kans op fouten, misverstanden en vergissingen veel kleiner.
De emoticons die tegenwoordig gebruikt worden om aan te geven hoe iets wordt bedoeld zijn ook van een simpele efficiëntie. We nemen een huilende emoticon bijvoorbeeld. Hoe kun je die interpreteren? Ja, als verdrietig, maar zou dat ontroostbaar kunnen zijn, enigszins opgelucht, melancholiek of zou het juist ironisch bedoeld zijn? Door echter de juiste woorden te gebruiken kun je veel duidelijker uitleggen wat exact wordt bedoeld.
Adoptie
In dit leuke taalboek is een selectie van 1000 woorden opgenomen die in de vergetelheid (dreigen te ge-) raken. Het is een feestje om ze te lezen. Soms een feestje van herkenning, wanneer je een woord leest dat je oma vroeger gebruikte en soms een feestje om een woord tegen te komen dat je zó grappig of efficiënt vindt dat je het vanaf dat moment gewoon gaat gebruiken.
Bij elk vergeetwoord staat een duidelijke uitleg en/of een synoniem vermeld. Er staan tevens leuke columns in van ‘vergeetwoord-adoptieouders’ die vertellen over het vergeetwoord dat ze zelf zo belangrijk vinden. Dit woordenboek is een leuke aanwinst voor elke lezer, schrijver, spreker en taalliefhebber. De 1000 vergeetwoorden in dit boek zijn vanaf de 15e editie opgenomen in de Dikke Van Dale. Jammer dat het ‘maar’ 1000 woorden bevat, want ongetwijfeld zijn er nog veel meer vergeetwoorden die het verdienen om uit het stof gehaald te worden en te koesteren. Desalniettemin is dit ook een aanrader voor diegenen die mijn recensies graag lezen, want… wie weet… gaan mijn recensies er in het vervolg wel als volgt uitzien:
Hij vond het maar ambetant dat hij, ondanks zijn wolletje onder zijn boezelaar, amechtig en met gezwinde spoed naar de abominabele schuur liep om het asvarken te halen, omdat ze had gebraggeld en daardoor het bord nu naar de gallemieze was. Veel liever was hij gaan bambocheren met zijn leptosomekompaan, maar hij wist zeker dat zijn ravissante vrouw in haar boudoir zou lamenteren dat hij altoos aan het lanterfanten was.
Een saillant en heikel detail was dat zij wel kon bevroeden dat zijn trawant hem een watjekouw zou geven waardoor hij hellegans in het struweel zou belanden, wat zijn teloorgang zou betekenen.
“Heremijntijd en sapristi! Dat zal navrant en niet prudent zijn,” riep ze omineus. “Ben je helegans belatafeld, besuikerd of betoeterd? Op die manier kom je in de marode te zitten!”
Hij despereerde even, maar besloot toen onverdroten om haar haarlemmerdijkjes te laten betijen, want hij wilde geen heugenis hebben van haar gechicaneer. Hij wilde gewoon effenaf gaan daldeeën, omdat hij zin had in een dividatie.
Wil je ook een vergeetwoord adopteren? Stuur dan een e-mail naar taalstaat@kro.nl. Onder vermelding van ‘Vergeetwoord ter adoptie’. Via deze link: https://www.youtube.com/watch?v=gICiD5C6r-E is de jubileumviering terug te kijken. Het pleidooi van Noordervliet is te zien van 1:09:45 tot 1:16:45
Eveline Stoel (1971) heeft Culturele Studies gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en publiceerde als freelance journalist in HP/De Tijd, Het Parool en NRC Handelsblad. Ze heeft Aart Staartjes begeleid bij het schrijven van zijn memoires. Ze is tevens de auteur van het boek ‘Asta’s ogen’, dat in 2010 uit is gekomen.
1000 Vergeetwoorden om te koesteren
Auteur: Eveline Stoel
Redactie en inleiding: Nelleke Noordervliet
Voorwoord: Frits Spits
—
Eerder verschenen op Met de neus in de boeken
