Een tijdsbeeld van vrouwen
[Recensie] Ine Kusumoto was de eerste vrouw die als arts de westerse geneeskunde beoefende in Japan. Dochter van een Nederlands-Duitse leger arts en een Japanse courtisane leidde zij als ongehuwde moeder en medicus een interessant leven. We hebben het over de jaren 1860-1903. Wist u dat? Had u ooit van deze vrouw gehoord?
Met de kleine biografie van Ine Kusumoto opent het nieuwe boek van Els Kloek, 1001 vrouwen in de twintigste eeuw. Daarna volgen er nog 1000 vrouwen, wier leven een gedeelte van de twintigste eeuw besloeg. Het zijn actrices, componisten, dichteressen, hoeren, feministes, popsterren, politici, zakenvrouwen, wetenschapsters en nog veel meer.
Er zijn ook vrouwen bij die beroemd zijn geworden als icoon, zoals Settela Steinbach, het meisje met de hoofddoek geportretteerd tussen de deuren van de veewagon waarin ze wordt afgevoerd naar Auschwitz. Vrouwen die beroemd werden als slachtoffer, zoals Jolanda Venema, de zwakzinnige vrouw die bekendheid kreeg omdat haar ouders de misstanden in de psychiatrie aan de kaak stelden en een foto naar buiten brachten waarbij de vrouw naakt was vastgebonden en in isolatie werd gehouden. Er zijn vrouwen die bepaald geen goede reputatie hebben, zoals de kampbewaakster uit Vught, Suze Arts. Vrouwen zijn gekozen om prestatie of reputatie schrijft Els Kloek in het voorwoord én ze moeten dood zijn. Wat dit laatste betreft zorgt dit er voor dat dit zeker geen overzicht is geworden van een overzicht van belangrijke vrouwen uit de twintigste eeuw. Het is een tijdsbeeld van wie op dit moment van de overledenen onze aandacht hebben.
Net als het boek dat in 2013 uit kwam met 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis is deze meer dan 1500 pagina’s dikke encyclopedie door Irma Boom vorm gegeven in een bijna kubusvormig boek; mooi, stevig en handzaam. Het vorige boek was zwart, de nieuwe uitgave is wit. Dit keer is niet gekozen voor katernen met kleurenfoto’s, maar voor gekleurde pagina’s met gerasterde afbeeldingen.
Bijna tien jaar voor het verschijnen van het eerste boek was de historica Els Kloek begonnen met een website met daarop de biografieën van vrouwen, Het digitale vrouwenlexicon van Nederland. Ze wilde iets ondernemen tegen de overweldigende afwezigheid van vrouwen in het algemeen historisch besef. Er zijn critici die aangeven dat de biografie niet het beste middel is om vrouwen een plaats te geven. De kortheid van de stukjes zou onrecht doen aan de levens van vrouwen en men zou vrouwen juist moeten beschrijven binnen het werk dat ze deden en de gemeenschap waarin zijn functioneerden. Ook zijn er mensen die zich ergeren aan het feit dat Kloek steeds ouders, huwelijkse staat en kinderen van een vrouw noemt. Al die critici hebben een punt, net als de mensen die teleurgesteld zijn wanneer iemand niet is opgenomen in het boek die wel door de selectie kwam. Deze laatsten worden overigens genoemd in een register achter in het boek. Men realiseert zich echter ook dat deze 1001 vrouwen, met hun korte biografiën een belangrijke aanvulling zijn op de algemene bekende geschiedschrijving en bovendien een aantal uren puur leesplezier geven.
In een radio interview gaf ze aan dat de beslissing om een apart deel te maken voor de twintigste eeuw voor haar aanvankelijk een hachelijke onderneming was. Zelfs is ze gespecialiseerd in het onderzoek naar de vroeg-moderne tijd, meer speciaal de Nederlandse geschiedenis van de Gouden Eeuw. Met een klein redactie team durfde ze het aan. Ook een van de recensentes die u veelvuldig aantreft op de geschiedenispagina van De Leesclub van Alles, Vera Weterings, maakte daar deel van uit.
Reden dat voor de twintigste eeuw een apart boek moest worden gemaakt, is ondermeer dat in deze eeuw, die net achter ons ligt, vrouwen zoveel meer zichtbaar geworden zijn en actiever deel zijn gaan nemen aan het maatschappelijk leven. Selectie was dan ook geen sine cure. Voor een deel kregen de lezers de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op de vrouwen van wie een biografie werd opgenomen. Via crowdfunding kon een ieder die dat wenste een kandidaat voordragen en sponsoren. Is dit de ideale selectiemethode? Ach, criteria aanleggen is moeilijk, maar noodzakelijk en het resultaat is buitengewoon indrukwekkend. Het werd een heerlijk boek om in te bladeren, mensen te ontdekken waar je nog nooit van gehoord had, mensen terug te vinden ook.
Ik zelf was bijvoorbeeld blij Barbara Harrison tegen te komen. Zij was directeur van museum Het Princessehof in Leeuwarden, een ongelooflijke vrouw die als wetenschapper opviel maar haar studies over apen, terwijl ze in Leeuwarden beroemd werd met haar tentoonstellingen over Chinees exportporselein. Ik ontmoette haar toen ik zelf onderzoek deed naar de zeventiende porseleinhandel en was als vrouw van begin twintig diep onder de indruk van deze avontuurlijke en dynamische vrouw: een echt rolmodel voor mij. Heerlijk om zo iemand in zo’n collectie terug te vinden
Peinzend sluit ik daarna het boek. Ik zal het nog vele malen uit de kast pakken. Dat weet ik nu al. Net als het vorige deel zal ik het aan heel wat mensen uitlenen, te beginnen met mijn twee dochters. Els Kloek en haar team hebben weer een monument neergezet. Mannen zouden er jaloers op kunnen worden, al zullen ze daar wel van weerhouden worden door het citaat van Mies Bouwman dat voor in het boek is opgenomen: “Er is maar een ding verdrietiger dan jaloerse vrouwen: jaloerse mannen”.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
