"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Ons gaat het in ieder geval nog goed

Woensdag, 20 mei, 2020

Geschreven door: Ingrid Hoogendijk
Artikel door: Henk Slechte

Een Nederlandse familie in Oost-Pruisen 1920-1946


[Recensie] Dit is het ontroerende verhaal van een gezin dat door de Tweede Wereldoorlog werd verscheurd zonder dat de leden elkaar definitief kwijtraakten. Stoffenkoopman Michiel Hoogendijk begon in 1920 met zijn vrouw en vijf kinderen op een Oost-Pruisisch Rittergut een boerenbedrijf, en kreeg daar nog twee kinderen. Alle kinderen groeiden Duits op. Om zich heen hoorden ze wat de Duitsers bewoog, zoals boosheid over het vernederende’ Verdrag van Versailles. Toen vanaf 1933 het nationaalsocialisme zijn stempel zette op de Duitse samenleving, gebeurde dat ook bij Hoogendijk. Vader was anti-nationaalsocialistisch, maar twee dochters trouwden met overtuigde nationaalsocialisten. Zoon Pieter was als gymnasiast verplicht, maar tegen zijn zin, lid van de Stahlhelm. Hij verbasterde als puber de Hitlergroet tot Heil Selassie, naar de door de Italiaanse fascisten verdreven keizer van Ethiopië. Zijn vader stuurde hem naar Nederland om te studeren.

Aan het einde van de oorlog pleegde het gezin van een der dochters zelfmoord uit angst voor berechting van haar man. Dochter Cobi werd in Russische gevangenschap mishandeld en verkracht. De ouders overleden, Pieter en Cobi stichtten in Nederland gezinnen; auteur Ingrid Hoogendijk is Pieters dochter. Hoe ze de oorlog beleefden, hebben de gezinsleden elkaar in brieven verteld, ongeacht hun politieke tegenstellingen. Pieter kreeg brieven van al zijn zussen uit Duitsland en schreef zelf uit Nederland. Hij en Cobi hebben de brieven bewaard. Na Cobi ’s overlijden kwam het familiearchief in handen van de auteur. Ze vertelt haar reconstructie van de manier waarop de familie de oorlog beleefde aan de hand van de persoonlijke en naarmate de tijd voortschreed steeds indringender en soms aangrijpende brieven. Ingrid Hoogendijk schrijft ze aan elkaar door ze de benodigde context te geven; ze verantwoordt het gebruik van haar bronnen niet, maar gaat in de verhelderende verbindende teksten niets uit de weg, ook niet de Jodenvervolging. Het valt op dat de nationaalsocialistische gezinde zussen zich nergens anti-Joods uitlaten. Dat kan toeval zijn, maar ze kunnen dat ook tegenover de anders gestemde broer in Nederland bewust hebben nagelaten. Hoe dan ook laat dit boek indrukwekkend zien wat de Tweede Wereldoorlog deed met dit bijzondere Nederlands-Duitse gezin.

Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine

Heaven