121 van de beste liedjes ooit.

Van Schubert tot Shakira

[Recensie] Liedjes van de ene taal in de andere omzetten, is een vak apart. Los van vertaalde musicals en het gebruik van internationale melodieën voor Nederlandse teksten, is er ook de traditie van het hertalen van nummers. In dit laatste is Jan Rot sinds jaar en dag grootmeester, met hertalingen van vocale klassieke muziek (bijvoorbeeld Bachs Matthäuspassion) en liederen uit folk, jazz en popmuziek. Het verschil tussen vertalen en hertalen? In Rots eigen woorden:

“Voor mij is een vertaling het min of meer getrouw omzetten van een tekst in de eigen taal. Het woord hertaling gebruik ik als ik er iets anders van maak.”

Met zijn dit najaar verschenen bundel 121 van de beste liedjes ooit. Van Schubert tot Shakira levert Rot een indrukwekkend en persoonlijk overzicht af van zijn hertaalwerk tot nu toe. Van Schubert, Puccini, Mahler via Cole Porter, Yves Montand, Elvis, The Beatles tot de Sex Pistols, Nirvana en Stromae; het komt allemaal langs (trouwens, nooit gedacht deze namen in één en dezelfde zin te lezen). Dit levert goede, vaak ontroerende of soms hilarische resultaten op. Rot levert bij dit boek een Spotify-lijst met eigen vertolkingen van de besproken nummers (Mahlers Oerlicht vind ik in deze versie echt een verrijking). Je kunt ook de oorspronkelijke/klassieke uitvoeringen opzetten terwijl je tegelijkertijd de hertalingen leest of zachtjes meezingt. Een paar voorbeelden:

One van U2 wordt Eén:

“Kom je hier nou om vergeving? Kom je opstaan uit de dood? Kom je hier als een soort Jezus, Met twee visjes en wat brood? Vroeg ik je te veel, meer dan ik mocht? Je gaf geen stuiver en ik ben bekocht. Bijeen zijn we, maar niet één, nee. We drukken elkaar neer en dat elke keer weer.”

Goed geslaagd is de hertaling van een van de meest mooie liedjes ooit, Nat King Cole´s Nature Boy tot Windekind; inderdaad, naar Van Eedens geesteskind uit De Kleine Johannes. En in Zure regen (Stormy Weather bekend o.a. van Billie Holiday) gaat de hertalinggoed tekeer:

“Zij is nog niet weg of wolken pakken samen. Blijft ze langer weg – en mist beslaat de ramen. Wat je zegt, tornado’s dragen meisjesnamen. En zij is dan windkracht tien.”

Of wat verder weg van het origineel: Fraai Venray als hertaling van Roy Orbinsons/Linda Ronstadts Blue Bayou, voor Rowwen Hèze geschreven: “Denk bij het lezen even Poels’ stem en accent erbij, anders werkt het niet,” aldus Rot. Het is deze persoonlijke, eigenzinnige aanpak die veel hertalingen interessant, mooi en soms beter maakt dan het origineel, zoals What a wonderful world, het laatste refrein: “En ik zeg tot mezelf: wat ’s de wereld onwijs/Ja, ik denk bij mezelf… was de wereld maar wijs”. Kijk, dit opent een nog niet eerder ontdekte laag.

Soms wordt het origineel een beetje – maar wel smaakvol – over de top getrokken: in Mijn poppie ziet niets dan mij (Nina Simone’s My baby don’t care but me) wordt de stal Nederlandse zangers subtiel, uitputtend (?) doch – meestal – vriendelijk een spiegel voorgehouden: “Mijn poppie ziet niets in Holland zingt Hazes/’Zonder André zijn dat loze frases (…) Mijn poppie gaat blind voor mij”. En Beatles-klassieker Norwegian Wood vertalen met Alles gepast, IKEA Kast, daar komen maar weinigen mee weg… Eens temeer blijkt: hertaling is meer geest dan letter.

Heeft uw recensent dan geen minpuntjes ontdekt? Oké, er staat slechts één Spaanstalig nummer in en dan niet eens Besame Mucho en nummers als My Way, My Funny Valentine (ook door de schrijver zelf genoemd) of Ne me quitte pas hadden zeker niet misstaan. Zijn dit echte minpunten? Amper, want wat komt er anders in deel twee?

Behalve door de kwaliteit van de hertalingen wordt het boek als geheel aantrekkelijk door per nummer in te gaan op oorsprong en uitvoeringsgeschiedenis. Met als klapstuk: een compleet hoofdstuk waarin volgens de ‘De Rot-methode’ de lezers uitgebreide adviezen krijgen hoe je je eigen hertalingen kunt maken. Wat het helemaal afmaakt is de stoomcursus liedrijmkunst inclusief te vermijden “zeven hoofdzonden” zoals “verkeerde klemtonen en stugge klanken op lange noten”. Zo is de bundel 121 van de beste liedjes ooit. Van Schubert tot Shakira ook een echt ‘doe-en-leer’-boek geworden. Knap voor die prijs.

Een boek, kortom, voor in de zak van de Sint of onder de Kerstboom (ja, White Christmas staat er ook in;) Een bundel om op te pakken in tijden van gedwongen cocooning samen met gitaar – of achter het keyboard – en samen of lekker alleen uit te gaan zingen in je moerstaal. En als je het even niet weet, klik je gewoon de Spotify-lijst aan: succes, een lach en een traan verzekerd op lange winteravonden.

—

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles