De dagen voor en tijdens de bevrijding van Nederland
[Recensie] Twee boeken die duidelijk maken dat de bevrijding van Nederland niet alleen maar feestelijk verliep. Zo eindigt Ad van Liempt zijn relaas bij de bevrijding van Nederlands-Indië en het uitroepen van de onafhankelijke staat Indonesië door Soekarno en Hatta in augustus. 100.000 (Indische) Nederlanders hadden geleden in wat lang de ‘Jappenkampen’ is blijven heten, en van feestelijkheden met militaire bevrijders uit verre landen was hier geen sprake. Hij begint zijn boek in de wintermaanden van 1945: toen heerste de Hongerwinter die naar schatting 16.000-23.000 slachtoffers heeft gemaakt, en bestreed de bezetter het verzet met massa-executies. De strijd om Oost- en Noord-Nederland duurde tot april (nadat het zuiden in 1944 was bevrijd), en na de capitulatie van de Duitsers op 5 mei leek ook het westen bevrijd. Toch ging de strijd op een paar plekken door. Op Texel kwamen 800 Georgiërs in opstand tegen de Wehrmacht, tot 20 mei, wat 100 Texelaars het leven kostte. En de SS’ers en SD’ers die uit Groningen naar Schiermonnikoog waren gevlucht, werden pas op 11 juni door de Canadezen verslagen. Het ontwapenen van Duitse soldaten en incidenten leidden her en der tot dodelijke schietpartijen.
Behalve de beruchte bij de Groote Club op de Dam in Amsterdam blijven deze bij de herdenkingen buiten beeld. Er vielen ‘doden op plekken waar het eigenlijk feest had moeten zijn’, in de woorden van Van Liempt. Naar die zwarte kant van de bevrijding heeft Marjolein Bax diepgravend archiefonderzoek gedaan. Zij beschrijft in Een wrang feest de schietpartijen tussen 4 en 8 mei die ruim 200 mensen het leven kostten, van wie 160 Nederlanders. Dit ging ook om fatale ongelukken. Zo ging op de avond van 4 mei een Joodse man die de hele oorlog in Amsterdam ondergedoken had gezeten, bij het eerste bericht van de bevrijding naar buiten, en werd per ongeluk door een Duitse patrouille in zijn rug geschoten. En in Vlaardingen schoten BS’ers een man dood: hij hield de deur dicht toen ze zijn zussen wilden arresteren, die ‘moffenmeiden’ waren geweest.
Van Liempt beschrijft voorts de frustratie van de zieke en verzwakte gevangenen uit de Duitse kampen die lang moesten wachten voordat ze terug konden naar Nederland. En dan waren er de Canadese militairen, 170.000 man sterk, die wegens een gebrek aan materieel niet meteen tegelijk naar huis konden. De legerleiding wees Amsterdam aan als ‘leave centre’ en daar ontstond een stevig uitgaansleven.
Het vermaak dat ze ook in Den Haag zochten, omschreef een priester als een ‘openluchtbordeel’. Dit aspect van de bevrijding leverde zo’n 7000 buitenechtelijke zwangerschappen op… De behandeling van ‘moffenmeiden’ en zo’n 130.00-140.000 NSB’ers en collaborateurs geldt nu, 75 jaar na dato, eindelijk ook als schaduwkant van de bevrijding. Ze zaten in voormalige Duitse kampen als Westerbork maar ook in geïmproviseerde, met soms wonderlijke bewakers als de 10-jarige Ed van Thijn, later burgemeester van Amsterdam.
Ook behandelt Van Liempt de strafrechtelijke nasleep van de bezetting, het onderzoek naar het gedrag van artsen, journalisten en ambtenaren (de ‘zuivering’). Na de oorlog moest de Nederlandse economie weer door. Van Liempt geeft een interessante beschrijving van de financiële sanering door minister Piet Lieftinck (van ‘het tientje van Lieftinck’). De Nederlandse ‘wraak’ op Duitsland ontbreekt evenmin; de plannen voor annexatie van Duits grondgebied met het Roergebied en steden waaronder Hamburg, bleven echter beperkt tot de tijdelijke inlijving van Elten en Tudderen. Dit boek is een absolute aanrader voor jong en oud, omdat dit afsluitende deel\ in de reeks Leven in Bezet Nederland de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog na 75 jaar in een objectief perspectief zet, een fase die voor velen nog steeds emotioneel is en voor anderen onbekend. Jammer dat de interessante kaderteksten met witte letters op een grijze ondergrond zijn gedrukt en daardoor moeilijk lezen, en een index op personen en plaatsen ontbreekt. Bax’ Een wrang feest is een belangrijke aanvulling op Van Liempts 1945, omdat het gedetailleerd ingaat op de betrekkelijkheid van de bevrijding.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
