Over mensen en het leven leven
[Rercensie] Alexis Okeowo, kind van Afrikaanse emigranten in Alabama, USA, reisde terug naar het continent waar ze vandaan komt. Daar kwam er er al snel achter dat de realiteit van Afrika ingewikkelder is dan de korte berichten die men in het westen hierover leest. Het bracht haar er toe stage te gaan lopen in Oeganda en langere stukken te gaan schrijven over mensen. Haar vraag was: hoe houden mensen het vol in een continent waarin extremisme levens bedreigd en verwoest?Heroïek zit hem vaak in de moed om een normaal leven op te bouwen, merkte ze.
Aisa is bezeten van basketbal. Ze traint iedere dag. Haar moeder en grootmoeder hebben ook gespeeld. Haar moeder moedigt Aisa nog steeds aan: probeer er je beroep van te maken, zegt ze. Grootmoeder heeft er moeite mee. Toen zij speelde was er vrede. Nu wordt Aisa door moslim extremisten bedreigd, zelfs met de dood. Aisa gaat door. Is het stomme koppigheid? Of is het heldhaftig? Of is het de wil om te leven, jouw leven, op jouw manier?
Ordinary women and men fighting extremism in Africa is de ondertitel van het boek. Maar zo gewoon zijn deze mensen niet, althans niet voor ons westerlingen uit de middenklassen. Haby bijvoorbeeld is een vrouw die nu 44 is. Ze werd geboren als slaaf in Mauretanie. De slavernij werd daar pas in 1981 afgeschaft en zelfs toen wisten slavenhouders in afgelegen gebieden hun personeel met intimidatie aan zich te binden. Haby verzette zich zelfs toen haar broer, Bilal, haar kwam halen om haar te bevrijden van haar meesters, die haar hard lieten werken en verkrachten. Ze was bang en kon niet begrijpen wat vrijheid, genoeg te eten krijgen, niet geslagen worden, voldoende mogen slapen –in een bed- betekent.
Of neem Eunice en Bosco. Achter in het boek is een foto van hen opgenomen: een jong stel met een baby. Hij glimlacht, een beetje gelaten, zachtmoedig. Zij kijkt gespannen, maar nieuwsgierig. Het waren kindsoldaten die vreselijke dingen hebben gedaan. Ze hadden een gelukkige jeugd. Er was genoeg te eten, ze speelden met broertjes en zusjes, gingen (soms) naar school. Toen kwam de guerrilla-oorlog en werden ze ontvoerd. Hij moest vechten voor Boko Haram. Op een dag mocht hij een meisje kiezen uit een nieuwe lading schoolmeisjes die net was aangevoerd. Hij koos Eunice. De eerste nacht verzette ze zich en hij verkrachte haar. Het zijn mensen die hun trauma’s hebben overgedragen op hun oudste zoon. De jongen staat niet op de foto. Hij wordt elders verpleegd. Hij werd geboren terwijl zijn ouders vochten voor Boko Haram.
Nu proberen ze een normaal leven op te bouwen, in de gemeenschappen die ze hebben geterroriseerd, bij familieleden die daar moeite mee hebben. Eunice zou wel naar de grote stad willen verhuizen, naar de anonimiteit. De oorlog is nu weg uit hun streek, maar hij is nog niet voorbij. Ze zijn bang wat er zal gebeuren als de strijd weer oplaait. Mensen zullen hen aanwijzen als oud-strijders. Ze bidden dat het niet zal gebeuren, iedere week in hun Afrikaanse kerk vol new-born christians.
De kracht van A moonless, starless sky zit hem in de langdurige relatie die Alexis Okeowo heeft opgebouwd met haar protagonisten. Ze trekt lange tijd met mensen op, bezoekt hen na jaren opnieuw. Ze schrijft in een heldere, documentaire-achtige stijl. Kleine details, zoal de kleren die iemand op een bepaalde dag droeg, geuren, het weer, dragen bij aan de mogelijkheid je in te leven in deze levens die zo zeer verschillen van de onze. Meer dan het verschil aangeven wil de auteur dat we herkennen dat deze mensen allemaal hetzelfde willen als wij, de lezer. Ze willen in vrede leven met hun families, genoeg te eten hebben en hun kinderen naar school laten gaan.
In het boek zijn twee mannen die meer willen dan dat. Zij worden dermate opgezogen door hun strijd tegen het kwaad dat zij niet kunnen stoppen. Steeds zien ze meer onrecht en ze willen het uitroeien door zich verder te organiseren, campagnes te leiden, zelfs te trachten president van hun land te worden. Okeowo beschrijft subtiel hoe deze haantjes hun omgeving imponeren en naar hun hand zetten, maar ook hoe ze zich helemaal inzetten voor hun zaak. Ze beschrijft Binam, de leider van de organisatie die Haby in Mauretanie bevrijdde uit haar slavernij. Hij is zich er van bewust dat de slavernij in zijn land wortelt in een specifieke interpretatie van de islam en daarmee al vele honderden jaren wordt gelegitimeerd. De strijd tegen de slavernij zal uitgevochten moeten worden binnen het geloof, meent hij. Daarin doorredenerend komt hij tot het verbranden van boeken die de slavernij rechtvaardigen, heilige boeken voor sommige anderen. Trapt hij daarmee zelf in de val van het extremisme?
Wat het verhaal van Okeowo zo overtuigend maakt is dat zij niet alleen Binam en Haby spreekt, maar ook een slavenhouder. Ze is een journalist die haar huiswerk doet. In het boek zijn verschillende passages opgenomen waarin achtergronden van beschreven situaties worden geschetst. Niet alleen historische en politieke context wordt zo aangereikt, maar Okeowo probeert ook een duiding te geven aan sommige psychologische gevolgen van gebeurtenissen. Zo trekt ze, een, misschien gewaagde, vergelijking tussen de zieke zoon van Eunice en Bosco en slachtoffers van de atoombom op Hiroshima.
Alexis Okeowo, die werkt als journalist en bijdragen levert aan gerenommeerde media als de New Yorker en de New York Times, heeft een grote prestatie geleverd met dit boek. De vraag blijft voor mij: is dit de beste manier om ons te laten begrijpen hoe mensen juist in hun streven naar een ‘normaal leven’ verzet plegen tegen extremisme? Ik denk wel dat ze dat goed over het voetlicht brengt. Of het ook de beste manier is om te bewerkstelligen dat ik me identificeer met deze mensen, weet ik niet. Een roman als Een halve gele zon van Chimamanda Ngozi Adichie geeft mij persoonlijk daartoe betere mogelijkheden. Adichie schreef overigens ook een roman over mensen als Okeowo: Americanah. Ik kan die absoluut ook aanbevelen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
