Voyeur in het hoofd van kunstenaar Aad de Haas
[Recensie] Dit jaar is het honderd jaar geleden dat kunstenaar Aad de Haas werd geboren. Deze non-conformistische beeldhouwer, graficus en kunstschilder werd geboren in 1920 in Rotterdam en stierf plotseling op 21 maart 1972 in Schaesberg aan een hersenbloeding. Hij leidde een veelbewogen leven, vol met conflicten. Zijn werk werd door de Duitsers als entartete kunst aangemerkt en hij werd gevangen gezet. Vrijgekomen trok hij met zijn echtgenote naar Limburg waar hij altijd is blijven wonen. Hij kreeg tal van religieuze opdrachten, maar ook daarbij waren er steeds conflicten, zoals rondom de statie voor de St. Cunibertuskerk van Wahlwiller. Zijn stijl week met zijn soberheid en tere tinten teveel af van wat gebruikelijk is. Zelfs de paus bemoeide er zich mee en demonstratief droeg De Haas de staties eigenhandig de kerk uit.
Zijn werk wordt meestal gekarakteriseerd als figuratief expressionistisch. Rondom zijn honderdste geboortedag worden er tentoonstellingen over hem georganiseerd in het Limburgs Museum, Museum Bommel van Dam (beide in Venlo), Schunck Glaspaleis in Heerlen en het Chabot Museum in Rotterdam.
Onder de titel Schaulust is een unieke publicatie toegevoegd aan alles wat over Aad de Haas verschenen is. Het gaat om erotisch werk, met pen, potlood, inktroller en viltstift gemaakt in de laatste jaren van zijn leven. Het werk is nog nooit buiten De Haas’ atelier geweest. Hij maakte de tekeningen wellicht alleen voor zichzelf. In de inleiding zegt auteur Kees Verbeek dat de weduwe van De Haas, Nel Koekman, er aanvankelijk niet veel voor voelde om het werk vrij te geven. “Waarschijnlijk deels omdat ze er zelf herkenbaar op voorkomt, net als Aad overigens. Steeds minder mensen echter zien dit en hoe verder we voortschrijden in de tijd hoe meer zij van persoon personage worden.” De fotografie van dit boek is verzorgd door Raph de Haas, beeldend kunstenaar en zoon van Aad.
Schaulust is het Duitse woord voor kijklust, een mooi woord dat helemaal van toepassing is op deze werken. “Er is niets mis met Schaulust”, zegt Kees Verbeek. “Het is aannemelijk dat Aad de Haas tekent wat er zich in zijn hoofd afspeelt. Zijn eigen fantasieën en lustgevoelens. Dat wij daar nu naar mogen kijken maakt ons tot voyeurs. Wij zijn schaulustig. In het laatste interview dat De Haas had, met Ben Verbong, drie dagen voor zijn dood zei hij: “Voor mijn part zeg je: Ja, het is ook maar het achtervolgen van een of andere lust van je. Ja, nou en, mag ik? Daar heb ik nou lol aan, dat doe ik.”
Sommigen zullen zeggen dat De Haas in deze werken vrouwonvriendelijk is. Verbeek merkt op dat hij in zijn gedrag jegens vrouwen juist hoffelijk was, en dat je de tekeningen evengoed manonvriendelijk kunt noemen. Hij wijst op het rauwe van zijn tekeningen, maar ook op de details als fraai getekende bandjes om een taille, een hondje slapend onder de tafel, een staande schemerlamp, vogeltjes in de achtertuin. Alsof wat hij tekent gewoon gezien mag worden. Maar het kan ook gezien worden als een uiting om aandacht te vragen voor oordelen en veroordelen, recht en onrecht. Symboliseren ze niet de machtsverhoudingen waar hij zelf last van had, zoals de onderdrukking door de Duitsers en zijn problemen met de katholieke kerk rondom zijn kunst? Als je dat weet kijk je toch anders naar de erotische tekeningen.
Helaas besteedt het boek geen aandacht aan de biografie van de kunstenaar. In andere publicaties is al ruimschoots aandacht besteed aan de biografie van de kunstenaar. Een kort artikel over erotische kunst in de kunstgeschiedenis zou het boek nog meer diepte hebben gegeven.
Schaulust bevat werk dat dateert van 1965 tot 1970 (de seksuele revolutie). Een pentekening dateert uit 1958. Tussen de afbeeldingen door zijn krantencitaten over zijn werk opgenomen. Een selectie van tentoonstellingen, opdrachten en collecties waarin werk van de kunstenaar is opgenomen completeert het boek.
De lust en rauwheid spat van de tekeningen af. De werken in viltstift met verschillende kleuren zijn krachtig, expressionistisch, vol vuur en vaart op het papier neergezet. We zien vrouwen als verleidster afgebeeld in een kamertje, op een tafeltje, op het toneel, lachend, uitdagend, de lippen getuit. Steeds is er die erotische lading. Op een pied de stal een vaas met fallussen in plaats van bloemen, spannende kousen, een riempje, hoge hakken een uitdagend korset, ogen. Zijn het prostitués? Op een aantal tekeningen zijn doorkijkjes naar buiten met mensen die naar binnen kijken, zie je mannen in matrozenkleding. Als het gaat om de wellustige seksuele handelingen, de ene positie is nog extremer dan de andere, dan zie je vaak de gezichten in grimassen. Het is de man, voorzien van een enorme fallus, die zijn driften botviert. Het lijken vaak vluchtige schetsen, waarin de kunstenaar zijn obsessie en fantasieën snel op papier gezet heeft om uiting te geven aan zijn driften. Het gezicht van de man is meestal in een paar lijnen neergezet en niet verder uitgewerkt in tegenstelling tot die van de vrouw. Soms gaat het gezicht achter een masker verborgen. Er zit ook een ondertoon van humor in zijn werk. Een tekening waarbij het hoofd van de man bestaat uit twee fallussen voorzien van een oog, een waarbij de vrouw vastgebonden aan een paal is en waar je twee duiven in de lucht ziet vliegen, een fallus met vleugels, de vrouw die met haar hand het geslachtsorgaan van de man bij zich binnenbrengt en tegelijkertijd een handtasje vasthoudt, een hartje met een pijl er door getatoeëerd op de arm van een manen daaronder het woord ‘kut’ (alsof liefde niets voorstelt). Genot lijkt te ontbreken op een paar tekeningen na. Op één tekening zien we een vrouw en een man met gesloten ogen met de armen geheven euforisch van elkaar af bewegen of om elkaar heen draaien.
Schaulust is met zijn vele afbeeldingen vooral een kijkboek. Je krijgt zicht op een ander aspect van kunstenaar Aad de Haas, ziet wat er in zijn fantasie omging en voelt je een beetje een voyeur.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
