De rand van ons land belicht
[Recensie] “De kust. Een kwetsbare strook die ons verenigt?” (p. 10) vraagt Martin Hendriksma zich af. Dat is ten dele ware: als het aankomt op kustverdediging werden de handen vaak ineengeslagen omdat men zich met alle beschikbare inzet tegen de zee moest verdedigen. Dat de waakzaamheid echter soms ook pijnlijk te wensen overliet, heeft De Ramp van 1953 ingrijpend duidelijk gemaakt. Enkele dagen voor deze storm werd er een rapport gepubliceerd dat aandrong op verbetering van de zwakke dijken in Zeeland.
De kust werd na de Tweede Wereldoorlog ook tot land van tegenstrijdige belangen: natuurliefhebbers tegenover de groeiende stroom recreanten, uitbreidende en renoverende kustplaatsen met te weinig oog voor waardevolle gebouwen en de groeiende noodzaak van hogere dijken en duinen. Het komt allemaal voorbij in dit boeiende boek dat onderhoudend is geschreven en de ondertitel Een kroniek van de kust waarmaakt.
De kust werd in feite pas laat ‘ontdekt’, pas aan het eind van de 19e eeuw begon het strand- en badtoerisme zich echt te ontwikkelen. Boeiend is het prille begin daarvan in Scheveningen waar al in 1820 het eerste badhuis werd gebouwd. Ook Domburg ontdekte in het begin van de 19e eeuw het toeristisch belang van de kust. Zandvoort en Egmond aan Zee volgden later. Het werden allemaal badplaatsen van allure en het is jammer dat dit allemaal verloren is gegaan. Hoek van Holland werd een badplaats die meer voor de arbeiders was en daarmee ook een heel andere uitstraling had. Boeiend zijn de ontwikkelingen in het strand- en badtoerisme: aanvankelijk zeer preuts en onhandig tot de naaktstranden van de jaren 70 en het massa-toerisme van onze tijd. Het verschil tussen een foto van camping Julianahoeve in 1960 en 1980 is nogal schokkend als je kijkt naar de omvang van de camping.
De periode daarvoor is voor een deel die van strijd tégen water en niet zozeer economisch profijt ván het water, afgezien natuurlijk van de visserij maar die speelt in dit boek een kleinere rol dan je zou verwachten. Dat lijkt me niet helemaal terecht want Zeeland kent talrijke vissersplaatsen en ook Scheveningen en Katwijk aan Zee waren belangrijke vissersdorpen. Wel komt de positie van vissersvrouwen wier mannen verdronken ter sprake. Een collecte voor weduwen van vissers in de 19e eeuw bracht echter weinig op omdat veel mensen zelf arm waren.
De oudste geschiedenis in dit boek gaat over het verdronken land van Saeftinghe, een meeslepend verhaal over de strijd tegen het water in de 16e eeuw. Zeeland kent maar liefst 200 verdronken dorpen, dat zou een interessant onderwerp voor een boek zijn…
In Aan Zee komt van alles ter sprake, deels bekend maar vaak ook minder bekend zoals Constantijn Huygens uit Den Haag die we kennen als dichter in de 17e eeuw. Hij was ook architect en maakte zich druk om een weg vanuit Den Haag naar zee aan te leggen. Die kwam er uiteindelijk ook, met een tolhuis waarvan een fragment bewaard is gebleven. Ook niet zo bekend is het feit dat Middelburg in de 18e eeuw een belangrijke schakel in de slavenhandel was, een onderwerp dat momenteel sterk in de belangstelling staat en nu in een tentoonstelling in het Rijksmuseum aandacht krijgt. Martin Hendriksma schetst een boeiend maar ook aangrijpend beeld van het leven aan boord van een schip dat slaven vervoerde.
Zo zijn er vele boeiende verhalen zoals het verhaal over een aangespoelde walvis in Oostende in het begin van de 19e eeuw die als een toeristische attractie werd geëxploiteerd en het verhaal over het eilandje Tiengemeten met zijn ongerepte boerenleven.
Het boek eindigt met een schets van de huidige situatie die is “Samengebald in de kwestie: economie versus eigenheid” (p. 312).
Martin Hendriksma heeft er werk van gemaakt: hij trok er twee jaar op uit om dit boek te kunnen schrijven. Aan Zee kan een cultuurgeschiedenis van de kust worden genoemd, al heeft de auteur niet naar volledigheid gestreefd. Hij heeft echter al veel bij elkaar gebracht dat de moeite waard is en schetst boeiende tijdsbeelden. Dit boek zet onze kuststreek eens goed en veelzijdig in het zonnetje!
Martin Hendriksma schreef enkele romans en publiceerde in 2017 het boek De Rijn, waarin hij deze rivier volgt van de bron tot aan de Noordzee. Er was ook een gelijknamige zeer onderhoudende tv serie.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
