Een historische terugblik op onszelf
[Recensie] Wat moet de lezer zich voorstellen bij de Amsterdamse beurskoers en de menselijke ziel zoals de titel van dit boek suggereert? De AEX vertolkt de stand van de economie en zo weerspiegelt de lectuur van populaire schrijvers hoe wij – gemiddeld genomen natuurlijk – naar onszelf zien en daarin wordt de tijdgeest zichtbaar. AEX van de ziel gaat dan ook over “… de samenhang tussen de ontwikkelingen in onze cultuur en de veranderende boodschappen in de populairste zelfhulpboeken” (p. 11 – 12).
In de jaren na de oorlog waren de zogenaamde Kanarieboekjes erg populair: ze gaven vrij eenvoudige praktische aanwijzingen omtrent (gewenst) sociaal gedrag, tips voor goede omgangsvormen en hoe men vooruit kon komen in het leven. Wat wij nu als verouderd en moraliserend beschouwen, werd toen heel gewoon gevonden want de boekjes vonden veel aftrek. Het past goed in de naoorlogse mentaliteit van wederopbouw en de drang om vooruit te komen.
Zo volgt dit boek allerlei populaire lectuur die mensen handreikingen deed voor een goed en zinvol leven met aanwijzingen hoe men zichzelf kon verbeteren. De tijdgeest van de jaren na de oorlog wordt treffend getypeerd in een verslag in de Volkskrant over Fanny Blankers-Koen die met succes meedeed aan de Olympische Spelen in 1948. De journalist veronderstelt: “Zij gaat na de vakantie heus wel weer de sokken stoppen van Jan Blankers. Want zij weet beter dat er nog belangrijker dingen zijn dan vier gouden medailles” (p. 86). Vanuit een dergelijk citaat kun je veilig vaststellen dat er sindsdien toch wel het een en ander is veranderd….
Een blad als Margriet speelde een belangrijke rol in de emancipatie van de vrouw en de rubriek Margriet weet raad is een goede afspiegeling van wat er onder mensen leeft aangaande seksualiteit en ‘de pil’ om maar iets te noemen.
Verderop in AEX van de ziel komen goeroes als Emile Ratelband en Eckhardt Tolle ter sprake die op verschillende wijze mensen de weg wijzen in persoonlijke ontplooiing, zelfbewustzijn en verdieping van zelfkennis. Mindfulness draagt weer op een andere manier bij aan een meer doordachte en bewuste levenshouding. Tegenwoordig wordt dit begrip zeer breed ingezet voor allerlei facetten van ons bestaan en daarin zie je ook dat vele aanbieders van een woord dat goed in de markt ligt gretig gebruik maken omdat het een goed en zinvol leven suggereert. De nadruk ligt hierbij sterk op het individu en dat is ook een ontwikkeling die past in de tijd. Want naarmate mensen zich minder met de samenleving verbonden voelen en zich losmaken van instituties als de kerk, zoeken zij hun toevlucht in persoonlijk geluk.
De vele zelfhulpboeken met een populair-psychologische inslag zijn daar een duidelijk teken van. Ook het aanbod in de boekhandel is een duidelijk symptoom van wat er leeft en waarnaar mensen op zoek zijn. Het aanbod van theologische boeken is bescheiden en vergeleken met 25 jaar geleden sterk teruggelopen terwijl de esoterische titels sterk zijn gegroeid.
Dit boek is een vlot leesbare spiegel van de tijd waarin mensen centraal staan.
Maarten van den Heuvel is historicus en schreef eerder Vrijheid, gelijkheid, broederschap.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
