Gewone mensen in ongewone tijden
[Recensie] De titel van Al onze gisterens van Natalia Ginzburg is afgeleid van een citaat uit Shakespeare’s Macbeth:
“And all our yesterdays have lighted fools
The way to dusty death”
Dit is tevens het motto van deze roman over gewone Italiaanse mensen in ongewone tijden, de aanloop naar en gedurende de Tweede Wereldoorlog. In de slotpassage wordt hiernaar impliciet verwezen.
De centrale figuur in Al onze gisterens is Anna. Haar moeder heeft zij nooit gekend, die is kort na haar geboorte gestorven. Zij heeft weinig mensen om op terug te vallen. Vader is nogal monomaan bezig met het verwoorden van zijn kritiek op de wereld, met name de ontwikkelingen in het Italië van Mussolini. Als het risico hem te groot wordt verbrandt hij zijn teksten. Kort daarop wordt hij ziek en sterft hij. We zijn inmiddels aanbeland bij het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Aan de rest van het gezin heeft zij ook niet veel. Haar oudste broer gaat om met enkele revolutionaire gelijkgestemden en ondervindt hiervan de gevolgen. Haar zus is vooral met zichzelf en jongens bezig, haar jongste broer leidt zijn eigen leven. Zij leeft een tijdje bij de welgestelde overburen en heeft vooral contact met leeftijdgenoot Giuma. Niet uit overtuiging, maar eenzaamheid is ook niet alles. Wat je vaker ziet in zo’n situatie gebeurt Anna ook: zij wordt zwanger. Uit nood geboren trouwt zij met de veel oudere Cenzo Rena, een bekende van de familie, een ritselaar met een bijzondere levenshouding.
Tot zover lijkt het niet heel bijzonder. Dat is het wel als je beseft dat de oorlog langzaam maar zeker het leven van deze mensen binnendringt. Aanvankelijk is het iets op de achtergrond en ver weg, maar het komt onvermijdelijk dichterbij. Onder die druk komt de ware aard van mensen naar boven. Sommigen staan voor hun zaak, anderen heulen met de fascisten, weer anderen gedragen zich menslievend en zetten hun leven op het spel om dat van anderen te redden. Die ontmaskering is genadeloos en akelig precies beschreven. Aan het einde van die oorlog is het tijd om de brokstukken bij elkaar te rapen, verwoord in de prachtige, tot nadenken stemmende slotpassage.
Opvallend aan Al onze gisterens is de manier waarop Ginzburg het verhaal laat vertellen. Want dat is wat er letterlijk gebeurt: het is een nauwgezet verslag van ontwikkelingen en gebeurtenissen, waarbij directe communicatie tussen personen vrijwel geheel ontbreekt. Vertel, heel veel vertel. Dat vraagt wel wat van de lezer. Gelukkig is het niet moeilijk om de aandacht erbij te houden en dat is maar goed ook. De tekst is gecondenseerd, belangrijke zinnen als “en zo begonnen zij op een dag de liefde te bedrijven” (resulterend in Anna’s zwangerschap) vallen nauwelijks op. De kans dat je daardoor iets relevants mist is levensgroot.
De toon is overwegend serieus, passend bij de thematiek. Gelukkig bevat Al onze gisterens ook genoeg lichtere passages, soms is het lichtelijk humoristisch en optimistisch, maar ook hiervoor geldt dat je dat pas ziet als je het aandachtig leest. Daar moet je wat voor doen, maar het is bepaald geen straf, de beloning mag er zijn!
—
Eerder verschenen op JKleest.nl
