Soul searching zonder happy end
[Recensie] Op zoek naar zijn roots die in Moskou liggen, dat doet Alex Halberstadt. Simpel klinkt dat, maar de uitvoering is een stuk ingewikkelder. Halberstadt is in 1970 geboren in die stad en in 1980 geëmigreerd naar de VS, werd freelance journalist voor niet de minste Amerikaanse media, studeerde creative writing en publiceerde tot dusver twee boeken met als verbluffend succes dit laatste.
Het is lastig te bepalen waarom juist dit boek zo geliefd is. Het helpt vast dat een groot gedeelte ervan een papieren aflevering van het tv-programma Spoorloos lijkt te zijn, maar zonder de happy ending. Ook is de worsteling van de schrijver met zijn geaardheid een koket reality-gegeven waar lezers mee kunnen sympathiseren. Voor de rest is de beschrijving van de markante geschiedenis van de Sovjet-Unie op zichzelf al voldoende voor een achtbaan-leeservaring. Het zal de combi zijn.
Feit is dat we worden meegenomen terug naar Alex’ jongere leven, nog niet eens echt op zoek naar zichzelf, maar eerder naar zijn grootvader Vasili die de lijfwacht van Stalin is geweest. We komen Vasili na heel lang zoeken op het spoor en krijgen hem te spreken. Die gesprekken vormen het kloppende hart van dit verhaal. Eigenlijk brandt de schrijver van nieuwsgierigheid over hoeveel hij van zijn grootvader heeft meegekregen op het gebied van karaktertrekken, meningen en eigenaardigheden. Kort gezegd: lijken ze op elkaar?
Zoals ook Spoorloos dat feilloos aanvoelt, is die vraag de bron van bestaan van heel veel mensen. Wij zijn dan ook nieuwsgierig naar Vasili’s leven, dat exceptioneel avontuurlijk is geweest. Een lijfwacht van Stalin moet natuurlijk bepaalde zaken in zijn competentiepakket hebben, zoals een bovengemiddelde intelligentie, meedogenloosheid, blinde gehoorzaamheid aan meerderen, sluwheid, het vermogen om ondermijning en/of aanslagen binnen eigen gelederen van alle kanten te zien aankomen, en vanzelfsprekend een vast geloof in het Sovjet-systeem.
Naarmate er meer details boven komen drijven, wordt het beeld steeds naargeestiger en dat komt door de tijdsperiode waarin Vasili zijn dienstverband had. Onder het bewind van Stalin werden burgers tot verklikkers van hun eigen buren gemaakt, werden moordpartijen, verbanning van intellectuelen, geweld tegen burgers gewoongoed en werden de contouren van het beruchte Loebjanka-gebouw waar de KGB huisde, voor de bevolking steeds angstaanjagender.
Vasili moest in die omgeving functioneren dus het vermoeden leeft dat zijn karakter daardoor gevormd dan wel misvormd is, maar de man wil weinig over die periode kwijt. De ondervrager moet flink zijn best doen om uiteindelijk toch tot een onfrisse kern door te dringen. En dan nog blijkt de waarheid subjectief, zoals altijd. Maar Alex heeft een onstuitbare drang naar het vinden en spreken van zijn opa. De reden daarvoor is geboren na het lezen van een wetenschappelijk tijdschrift:
“Er stond in dat een onderzoeksteam aan Emory University in Atlanta bij muizenjongen een kersenbloesemgeurtje de kooi in had geblazen en tegelijk hun pootjes een elektrische schok had toegediend. Op den duur leerden de muizen de geur van kersenbloesem met pijn te associëren en beefden ze van angst wanneer ze die roken. De verrassing kwam echter nadat ze zelf jongen hadden gekregen. De muizen van de tweede generatie begonnen ook te trillen wanneer ze werden blootgesteld aan de geur, al hadden zij nooit een schok gekregen. Ook lichamelijk waren ze veranderd. Ze waren geboren met meer geurwaarnemende neuronen in hun neus, en de hersenstructuren die de signalen van die neuronen ontvangen, waren groter geworden.”
Het is dus niet zozeer “lijk ik op hem?”, als wel “ben ik net zo geestelijk misvormd als hij?” Alex is voorgoed nieuwsgierig gemaakt naar de genen waaruit hij zelf voorkomt. Dus bikkelt hij het spoor terug naar zijn opa, zet dat in een goed leesbare stijl uiteen, en gaat dóór, door Litouwen, Rusland, Oekraïne, om te eindigen in Moskou. Wat daar gebeurt laten we aan de lezer zelf te ontdekken. Deze soul searching is te interessant om het niet zelf te lezen.
—
Ook verschenen op Nico’s recensies
