Het huis van Khalil Gibran
[Reisverslag] Zoals Nederland Rembrandt heeft, heeft Libanon Gibran. Hij is de beroemdste schrijver die het land heeft voortgebracht. Zijn beroemdste boek De Profeet is tot op de dag van vandaag een bestseller. Sinds het boek in 1923 verscheen zijn er miljoenen exemplaren van gedrukt. Khalil Gibran behoort daarmee samen met Shakespeare tot de best verkopende dichters aller tijden. In 2014 is De Profeet als animatiefilm verschenen, met een hoofdrol voor de stem van actrice Salma Hayek, die ter voorbereiding op de rol een week in het geboortedorp van Gibran verbleef.
Gibran groeide op in bittere armoede, ging als kind niet naar school en moest het qua vorming hebben van de bijbel- en taallessen van de dorpspriester. Zijn leven en werk staan symbool voor het Libanon van toen én nu. Zoals miljoenen Libanezen ontvluchtte Gibrans familie de armoede van zijn geboorteland door te emigreren. En nog altijd is het de droom van vele jonge Libanezen om weg te trekken, om het land waar ze zoveel van houden te verlaten; simpelweg omdat het hen te weinig te bieden heeft. Er is voor veel mensen te weinig perspectief op een goede economische toekomst en de dreiging van terrorisme en oorlog is permanent aanwezig. Wat overigens niet veel anders is dan in Gibrans tijd, toen de verschillende religies in de regio elkaar ook regelmatig bevochten.
Libanon behoorde in de tijd van de grote dichter tot het Ottomaanse Rijk en had zich met veel moeite een autonome positie weten te verwerven. De maronieten, die het christendom aanhangen en de paus erkennen, botsten met regelmaat met de islamitische inwoners van het Turkse Rijk. Dat hij al op jonge leeftijd in contact is gekomen met verschillende godsdiensten, is duidelijk zichtbaar in het oeuvre van Gibran. Zijn mystieke werken, zoals De Profeet zijn onmiskenbaar gevormd door het christendom, maar ook de islam, het soefisme (een spirituele stroming binnen de islam) en het Jodendom hebben sporen nagelaten. Je zou kunnen zeggen dat hij ook in die zin typisch Libanees was, want begin negentiende eeuw was Libanon een kruispunt van de drie grote monotheïstische godsdiensten. Zijn ervaring in New York met het boeddhisme, de Bah’ai en de theosofie klinkt er ook in door.
John Lennon
Ook typisch Libanees aan Gibran is dat hij weliswaar op jonge leeftijd – hij was twaalf jaar oud – emigreerde naar de Verenigde Staten, maar in gedachten altijd in zijn geliefde land bleef en zelfs korte tijd terugverhuisde naar Libanon om er te studeren. Het huis waarin de poëet opgroeide en het museum waarin hij ligt opgebaard zijn in zekere zin vergelijkbaar met Graceland, het huis van Gibranbewonderaar Elvis Presley, die overigens in goed gezelschap verkeert, want ook John Lennon en Johnny Cash lieten zich inspireren door de dichter. Literaire pelgrims trekken dagelijks naar het bergdorp Bescharre waar Gibran opgroeide.
Eerlijk is eerlijk: ik had nog nooit van de beroemde Libanese schrijver gehoord toen Elie me vroeg of ik zijn geboortehuis wilde bezoeken. Maar ik was snel overtuigd, want het beroemde cederwoud lag vlakbij en daar wilde ik dolgraag heen. De boomsoort ceder komt al voor in het Oude Testament, de Feniciërs bouwden er hun schepen mee en de reusachtige ceder belandde als nationaal symbool op de Libanese vlag. Eens had Libanon grote cederwouden, zo liet ik mij vertellen. Door de populariteit van het oersterke hout, zijn er nu nog maar twee plekken in Libanon waar de bomen een bos vormen: nabij Bcharre en in het centraal gelegen Choufgebergte.
We zouden met de eerste bus vanuit Beiroet naar Bescharre vertrekken, voor de vakantie op een onmogelijk vroeg tijdstip, maar gelukkig had Elie zijn vriend Rabih enthousiast weten te maken voor een bezoek aan het gebied. De jonge student uit een welgestelde Libanese familie was in Parijs geweest, had half Europa bereisd, maar had tot mijn verbazing nog nooit het beroemde cederwoud en het huis van Gibran bezocht. Hij vond het ook wel tijd worden, dus scheurden we die zomerochtend in 2013 het ruige bergland in. Rabih bleek een begenadigd coureur: optrekken, beetje afremmen bij een scherpe haarspeldbocht en dan met maximale snelheid erdoorheen. Mijn Nederlandse vriend Stijn, die ook mee was, werd er wat angstig van, terwijl ik juist een goed gevoel had over Rabihs rijstijl. Als hij zonder een greintje angst en met volle overtuiging zo hard langs afgronden reed, dan moest hij toch wel weten wat hij deed, zo beeldde ik me in. En toen stopten we opeens. Links van ons een ravijn. Even dacht ik dat er misschien iets mis was met de auto, maar toen deed Rabih het autoraampje open en wees naar een dorpje dat in de verte glinsterde. De kerk met rood koepeldak en twee torens stak overal bovenuit. Daar gingen we heen, zei hij. Daar in de Kadisha Vallei lag Bescharre.
Ik bedacht hoe Gibran met zijn moeder, broer en zus over dezelfde bergweg onderweg geweest moest zijn naar Beiroet, om van daaruit naar New York te varen. En hoe de profeet Almustafa in Gibrans beroemde werk aan het volk bekend maakte te zullen vertrekken, na twaalf jaar verblijf in hun midden. Twaalf. Dat was de leeftijd dat de kleine Khalil naar de Verenigde Staten afreisde, waar hij weer twaalf jaar later zijn meesterwerk schreef. Aan symboliek ontbreekt het niet in dit boek waarin de inwoners van Orphalese nog een keer vragen kunnen stellen aan hun profeet. De eerste vraag gaat over de liefde. Of Almustafa daarover kan vertellen. De laatste over de dood. The Prophet is wel omschreven als een ‘spiritueel zelfhulpboek’ avant la lettre, waarin Gibran zijn spirituele inzichten met de lezer op een toegankelijke manier deelt.
Tombe
Het geboortehuis van Gibran is niet heel bezienswaardig. Een eenvoudig stenen huis, met een kale vloer en her en der wat houten meubeltjes. Wat blijft hangen is de diepe armoede waarin het gezin moet hebben verkeerd. Wat kan kloppen, omdat de vader van het gezin het beetje geld dat hij verdiende vergokte. Tot het moment dat hij belastinginner werd in dienst van het Ottomaanse Rijk. Gokker en belastingbeambte: een onzalige combinatie. Hij werd opgepakt wegens verduistering, vastgezet en zijn huis werd in beslag genomen. Khalils moeder Kamileh stond met haar gezin op straat en zag geen andere uitweg dan haar broer te volgen, die zich al eerder in de Verenigde Staten had gesetteld. Dat Gibran in Libanon begraven wilde worden, zegt iets over zijn liefde voor zijn geboorteland. In 1926 liet hij door zijn zus een karmelietenklooster kopen. Daar zou hij zijn laatste dagen doorbrengen. Onderdeel van de aankoop was ook een grot, waar monniken zich in de zevende eeuw op de vlucht voor vervolging door moslims hadden verborgen. Naar zijn wens is in 1931 zijn ontzielde lichaam in de grot gelegd. Het bezoek aan deze tombe was het einde van onze museumtour die langs boeken, aantekeningen en de vele, vele schilderijen van Gibran (het museum heeft er 440 in bezit) voerde.
Hoewel het huis en het museum geen onuitwisbare indruk hadden achtergelaten (in tegenstelling tot de prachtige omgeving), kon ik het niet nalaten De Profeet in de museumwinkel te kopen. Een klein boekje, nog geen 125 pagina’s (inclusief een inleiding over het leven van Gibran). Tja, is dit het nou, dacht ik nog. Maar toen ik de volgende dag op het balkon in Bourj Hammoud begon te lezen raakte ik betoverd. Door de dansende zinnen, het ritme, de mystiek. Door een gedicht dat proza was. Door een boodschap voor de wereld die langzaam in mijn ziel resoneerde, woorden door mystiek omgeven. Door het einde, over de dood, dat hoop in zich borg. ‘A little while, a moment of rest upon the wind, and another woman shall bear me.’
—
Het huis van Kahlil Gibran is een hoofdstuk uit Alle dagen Libanon van historicus en journalist Martijn van der Kooij (1974), een persoonlijk verslag van diverse reizen die Van der Kooij in het bruisende en bijzondere Libanon maakt. Op de achterflap lezen we: “Wie Libanon begrijpt, weet hoe het Midden-Oosten in elkaar zit. Alle belangrijke partijen die in de regio met elkaar in conflict zijn, wonen in dit kleine mediterrane land. […] Van der Kooij gaat op de thee bij Hezbollah, duikt in het nachtleven van mondain en gay Beiroet, beleeft een spannend avontuur in ’tricky’ Tripoli en zoekt naar een verboren synagoge.”
Ook Jona Lendering bezocht Bescharre en las daar De Profeet. Lees hier zijn bevindingen.
