"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Allemaal wonderen

Donderdag, 26 maart, 2020

Geschreven door: Rianneke van der Houwen-Jelles, Marije Nood, Maartje de Jong
Artikel door: Evert van der Veen

Verwondering door de eeuwen heen

[Recensie] Opvallend actueel is de omschrijving die kerkvader Augustinus van een wonder geeft:

“Ik noem een mirakel alles wat zijnde moeilijk en ongewoon de verwachting en de macht van de toeschouwer die zich verbaast, overstijgt”, pagina 6.

Wij zouden het vandaag eigenlijk niet veel anders formuleren: hetgeen wij een wonder noemen, ver-wonder-t ons en maakt iets in ons los. Een gebeurtenis of een ervaring kan voor ons rationeel onverklaarbaar zijn en wordt daardoor ook ongrijpbaar. Dat intrigeert en raakt ons omdat we daarin iets van een hogere macht ervaren. Voor de rationele mens kan het ook een struikelblok zijn omdat hij het niet kan verklaren.

De tekstredactie van dit boek was in handen van Rianneke van der Houwen – Jelles, Marije Nood, beiden als kunsthistorica verbonden aan Museum Catharijneconvent in Utrecht, en Maartje de Jong, over wie nadere informatie ontbreekt.

Dans Magazine

Omdat Museum Catharijneconvent de medeuitgever van dit boek is, valt het te verwachten dat de nadruk in dit boek ligt op wonderen in de kunstgeschiedenis. Daarbij valt dan de nadruk op christelijke kunst maar er zijn in dit boek ook hoofdstukken over wonderen in de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme. Ook is er een hoofdstuk over gebedsgenezing en wordt een onderzoek naar de Godspot (een religieus segment in onze hersenen) beschreven. Zo is het boek breder dan alleen de kunsthistorische benadering van wonderen.

Er komen mooie kunstwerken voor in dit boek zoals Elia die in de woestijn door de raven wordt gevoed, van Maarten van Heemskerck (1545-1555). Prachtig is het schilderij van Gerrit Willemsz Horst over Tobias die zijn vader Tobit van blindheid geneest dat een eeuw (1645-1655).

In oudere kunst zijn wonderen vooral de wonderverhalen van Jezus, zoals zijn genezing van mensen. Het schilderij van Pieter Aertsen waar Jezus de blinde Bartimeus geneest (1575) is daar een mooi voorbeeld van. Het bekende verhaal van de wonderbare spijziging van de menigte door Jezus ontbreekt ook niet evenals de opwekking van Lazarus.

Ook is er aandacht voor heiligen en de wonderen die zij hebben verricht in hun leven. Er wordt stilgestaan bij Franciscus die mensen genas en voor de vogels preekte.

De traditionele opvatting van een wonder ligt in de lijn van Augustinus en binnen religies worden wonderverhalen verteld tot versterking van het geloof. Ze vormen een illustratie van Gods macht en getuigen van de kracht die Hij Jezus heeft verleend. In het boek is ook aandacht voor de verschuiving in onze beleving van het wonder:

“Wonderen zijn inmiddels los komen te staan van traditionele religie. In de beeldende kunst ontmoeten het wonder en de schoonheid elkaar. De prachtige verbeeldingen zetten aan tot reflectie op grote thema’s als leven, dood en zingeving”, pagina 20.

Er is in dit boek dan ook ruime aandacht voor hedendaagse kunst waarin het wonder soms direct maar vaak ook meer indirect een plaats heeft. Van Chagall – over wie momenteel een tv-serie loopt, gepresenteerd door Jeroen Krabbé – is de doortocht van het volk Israel door de Rode Zee afgebeeld.

De afnemende invloed van het christelijk geloof heeft de beleving van het wonder veranderd maar uit dit boek blijkt dat ook de hedendaagse gevoelig is voor het mysterie en mooie, bijzondere of ontroerende momenten in het leven kan duiden als een wonder.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

De tentoonstelling Allemaal Wonderen is te zien van 28 feb – 23 aug 2020 in het Museum Catharijneconvent Utrecht, maar is tot 1 juni gesloten.