In het spoor van de moordenaar van Martin Luther King
[Recensie] In mei 1968 verbleef James Earl Ray op de vlucht voor de internationale justitie enkele dagen in Lissabon. Een maand eerder had hij met één schot de Amerikaanse burgerrechtenactivist Martin Luther King vermoord. Via Lissabon wilde hij vermoedelijk doorreizen naar Angola, om daar onnaspeurbaar te worden. Het lukte niet. Op zijn terugreis werd Ray op het vliegveld van Londen gearresteerd.
Negentien jaar later verbleef de Spaanse romanschrijver Antonio Muñoz Molina (1956) eveneens een paar dagen in Lissabon. Hij wilde zich er documenteren voor zijn tweede roman die zich deels in die stad afspeelt maar die hij nog nooit had gezien. Die roman, Een winter in Lissabon, zou zijn doorbraak betekenen.
In zijn zojuist vertaalde roman Als de schaduw die verdwijnt (al kun je met zoveel ‘echte’ geschiedenis erin over die genre-aanduiding twisten) voegt Muñoz Molina die twee gegevens samen. Tot in details reconstrueert hij de voorgeschiedenis, de misdaad en de vlucht van Ray. Even gedetailleerd (en niet zonder schuldgevoel) beschrijft hij hoe hij zelf zijn jonge gezin tijdelijk ontvluchtte om voorrang te geven aan zijn roeping.
Hij laat zien hoe een verhaal tot stand komt vanuit kleine observaties, toevallige omstandigheden en de fantasie die daar, steeds met kleine veranderingen, een geheel van maakt. Zo ontstond zijn roman. Zo ontstonden ook de verhalen waarmee Ray zich, met wisselende valse namen en verledens, een tijd lang aan het zicht wist te onttrekken.
Muñoz Molina is momenteel, naast Javier Marías, Spanjes belangrijkste schrijver. Zijn debuut, Beatus Ille uit 1986, was al een indrukwekkend getuigenis van wat een originele roman vermag te doen met het ook toen al tamelijk uitgekauwde thema van de Burgeroorlog en de nasleep daarvan.
Ook in Als de schaduw die verdwijnt bewijst Muñoz Molina zijn meesterschap. Misschien wel het aangrijpendst wordt dat in het verslag van zijn bezoek aan het Lorraine Motel in Memphis, waar King vermoord werd, en het daarnaast gebouwde Burgerrechtenmuseum dat de heroïek documenteert van de zwarte strijd in de jaren ’50 en ’60. Overtuigend weet hij zich in te leven in James Earl Ray en bijna net zo overtuigend, tegen het eind van het boek, in dat van King zelf.
Maar in zijn totaliteit blijft het boek wringen. De parallellie tussen het verblijf van Ray in Lissabon en dat van Muñoz Molina is te disparaat om overtuigend te zijn en wordt gaandeweg een beetje belachelijk. Het was een leuk idee, maar het werkte niet, en daarmee verliezen ook de sterkste fragmenten veel van hun slagkracht. Compositie doet ertoe: dat is de harde les van dit boek – dat over het schrijven van een roman nog wel zoveel te vertellen heeft.
—
Eerder verschenen op NRC
