"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Als niet dan zou

Vrijdag, 26 juli, 2019

Geschreven door: Ali Smith
Artikel door: Jan Koster

Niet in alle opzichten geslaagd

[Recensie] Het uitgangspunt van Als niet dan zou van Ali Smith is de ongenode gast die langer blijft dan gewenst. Deze gast is zelf niet prominent aanwezig. Elk van het uit vier delen opgebouwde verhaal heeft een eigen verteller die in zekere zin in relatie staat tot deze persoon. Het levert een roman op met absurdistische trekjes.

Jaarlijks verzorgt het echtpaar Lee, die zichzelf ruimdenkend en gastvrij achten, een diner waar zij ook buitenstaanders voor uitnodigen. Deze levenshouding lijkt vooral bedoeld om hun zelfingenomenheid op te hoog niveau te houden. Dat blijkt als één van de gasten, Miles Garth, zich in een kamer terugtrekt en weigert te vertrekken en de paniek vooral bij de gastvrouw toeslaat. Miles heeft de beschikking over water en sanitair maar niet over voedsel. Hij schuift een  briefje onder de deur door met het verzoek hem van eten te voorzien. Het wordt gehonoreerd.
De Lee’s weten zich geen raad. Hem met geweld eruit proberen te zetten willen zij niet; de deur van de kamer heeft antiquiteitswaarde. De politie inschakelen is hun eer te na.

Vier personen, vier perspectieven

Als niet dan zou is opgedeeld in vier hoofdstukken. Elke nieuw hoofdstuk begint met het woord uit de titel. In het eerste hoofdstuk is Anna aan het woord. Zij blijkt in een ver verleden, samen met Miles en tientallen leeftijdgenoten, een reis door Europa te hebben gemaakt. Hoewel deze twee elkaar allang uit het oog hebben verloren komt haar naam wel voor in de achtergebleven mobiel van Miles. Een groot deel van dit hoofdstuk betreft de terugblik op die reis.

Hereditas Nexus

In het tweede deel is ene Mark aan het woord. Hij heeft deze Miles toevallig ontmoet en hij is degene die eigenlijk is uitgenodigd en Miles als gast meeneemt omdat hij niet alleen wil gaan. Het is vooral een registratie van wat er tijdens het diner voorvalt, gesprekken die worden gevoerd en de sfeertekening van een heterogeen gezelschap.

Deel drie beleven we mee vanuit de onsamenhangende gedachtewereld van de oude May Young. Miles ging jaarlijks in januari bij haar langs maar dit jaar moet hij overslaan. Hij weet voor elkaar te krijgen dat de aan de telefoon verslaafde puberdochter van de Lee’s hem vervangt. Zij heeft geen idee wat ze moet doen maar gaat wel bij May op bezoek. Dit deel lijkt deels bedoeld om onverhulde kritiek te leveren op bovenmatig telefoongebruik.

Ten slotte is de jonge wijsneus Brooke aan het woord. Deze tienjarige dochter van twee hoogopgeleide ouders is te slim voor school. Zij vult haar dagen met taal- en woordspelletjes en met het vergaren van kennis. Waarmee het haar geregeld lukt iedereen de loef af te steken. Zij weet het dichtste bij Miles Garth te komen.

Warrige, wel speelse stijloefening

De personages in Als niet dan zou blijven oppervlakkig. Zij doen hun verhaal, daar blijft het bij. Als thema is de ongenode gast in potentie goed voor een mooi verhaal, maar in dit geval wordt dit nauwelijks uitgewerkt. Het lijkt eerder een kapstok om via een aantal personen de spot te drijven met huichelachtigheid, zelfingenomenheid, mediahypes en egocentrisch gedrag door overmatig smartphonegebruik. Soms is dat goed gelukt, soms minder, de dosering is niet altijd evenwichtig.

Ook in andere opzichten is Als niet dan zou niet zo goed uitgebalanceerd. De eerste twee delen zijn qua sfeer vergelijkbaar. Het derde en vierde deel zijn vooral interne monologen. Eerst is de stuurse, oude en incontinente May aan het woord, vervolgens de speelse en jonge Brooke. In beide gevallen geloofwaardig neergezet, maar het is nogal een sfeerovergang.

Ondanks de soms lange zinnen en de niet altijd goed te volgen opbouw en onverwachte tijdsprongen is het door de lichte toon, het speelse taalgebruik en het uitbundige vertelplezier wel een prettig leesbaar geheel geworden.

Eerder verschenen op jkleest.nl

Boeken van deze Auteur:

Meisje ontmoet jongen

Als niet dan zou

Winter

Auteur:
Ali Smith
Categorie(ën):
Literatuur

Als niet dan zou