Oude liefde roest
[Recensie] Dit boek van Julian Barnes is van een bescheiden dikte én heeft een bijzonder anti-opwindende titel, zodat de nietsvermoedende rondstruiner in een boekhandel geen enkele aanwijzing krijgt dat van dit werkje briljante inhoud te verwachten is. Ook ik ging aan dit gecamoufleerde kleinood voorbij, om nog een andere reden, ik was namelijk al bezig met het nieuwere Het enige verhaal. Een bevriende boekenfreak (bedankt, Nelly) vertelde me echter dat de twee boeken verband houden met elkaar, en leende me haar exemplaar. En inderdaad, de boeken hebben verwante thematiek.
Het boek werd bekroond met de Man Booker Prize én de Europese Literatuurprijs, en je merkt al snel waarom. Barnes is op dreef hier, heeft geen woord teveel nodig om zijn punt te maken en vertelt toch het verhaal subliem achteloos. Dat draait om Tony Webster die, op middelbare leeftijd gekomen, terugkijkt op zijn leven.
De terugblik begint chronologisch verantwoord in het studentenleven. Tony raakt bevriend met Adrian Finn, een briljante student. Hele fraaie discussies tussen de kennishongerige studenten en hun leraren volgen – het scherpen van de geest. Die discussies belichten het belangrijkste thema: de tijd. Dat thema komt bijvoorbeeld aan bod als de studenten de vraag moeten beantwoorden wat geschiedenis eigenlijk is. Tony geeft te snel het obligate antwoord: “Geschiedenis is de leugen van de overwinnaars.” Adrian imponeert de leraar wel: “Geschiedenis is de zekerheid die ontstaat op het punt waar de gebreken van de herinnering en de onvolkomenheden van de documentatie samenkomen.” Waarop de leraar weer een geweldig doortimmerde verhandeling ten beste geeft. Prachtige gedachtenexperimenten.
Een stukje verder in zijn leven komt Tony in contact met vrouwen, meer in het bijzonder met zijn vriendin in wording Veronica. Het zijn de jaren zestig, maar van vrije liefde (lees: seks) was zeker geen sprake. Niet bij hem. Bij Veronica is sowieso weinig sprake van seks, laat staan liefde. Zij komt in het verhaal naar voren als een nare betweter die Tony meer vernedert dan liefheeft. Toch blijft Tony een tijdlang bij haar. Slechts éénmaal in die periode komt Tony toe aan een soort van vleselijke gemeenschap, maar dat moment van glorie ervaart Veronica totaal tegengesteld, en gebruikt het vervolgens de rest van haar leven tegen hem.
Geen wonder dat hij, nadat het contact is verbroken, haar jarenlang niet meer ziet. Tot een brief van de notaris hen weer samenbrengt. Wat gaat Tony op zijn leeftijd nu nog doen? Probeert hij weer bij haar in het gevlei te komen of kiest hij voor de wraakzuchtige benadering? En als hij dat doet, heeft het dan zin? Immers, het verleden is altijd anders verlopen dan je herinnering je voorspiegelt. Het verhaal neemt nu een verrassende wending.
Met goedgeschreven zinnen de lezer bij de les houdend, onderzoekt Barnes nog meer diepgravende vragen, zoals “Heeft het zin om berouw te hebben?” en “Kun je iets dat je in het verleden verprutste, ooit weer goedmaken?” Heeft dat sowieso wel zin? Dat alles vervat de schrijver in een mooie compacte geschiedenis die misschien wel twee keer gelezen moet worden om hem ten volle te ondergaan. Zeker is dat dit verhaal, ondanks zijn geringe omvang en simpele titel, de lezer zowel vermaakt als aan het denken zet.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
