"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Amsterdammers en hun bibliotheek

Woensdag, 27 mei, 2020

Geschreven door: Joosje Lakmaker, Elke Veldkamp
Artikel door: Henk Slechte

Bibliotheken tijdens WO II

[Recensie] Twee publicaties laten zien hoe verschillend Nederlandse bibliotheken de Tweede Wereldoorlog zijn doorgekomen. Aan dit onderwerp was eerder nog geen studie gewijd; ten onrechte, want het is boeiend. Alles Behouden beschrijft het wedervaren van de Bibliotheek Deventer aan de hand van dagboeken van de directrice en leerling assistenten. De nadruk ligt op de periode van 6 februari 1945, toen een bombardement de bibliotheek zo zwaar beschadigde dat ze moest uitwijken naar drie noodfilialen, tot de bevrijding twee maanden later. Aan de orde komt ook wat de bibliotheek na 19 mei 1940 deed met de adviezen van Centrale Vereniging van Openbare Leeszalen en Bibliotheken om boeken die de bezetter onwelgevallig waren, te verwijderen: de leden konden de meeste boeken gewoon lenen, met medewerking van de politie die bij de verplichte controles na de verschijning van weer een nieuwe verbodslijst een oogje dichtkneep. Boeken die echt te gevaarlijk waren vanwege een herkenbaar Joodse of marxistische schrijver of de naam van een Oranje in de titel, werden niet weggedaan maar verborgen op zolder. “Oranje boven” noemde de directrice dat. “Klein verzet” schrijft auteur Deckers.

In Amsterdam werd tijdens de oorlog in Amsterdam opvallend veel gelezen, en leende Miep Gies iedere week vijf boeken voor onderduikster Anne Frank. Van klein verzet was in de Openbare Bibliotheek geen sprake. De directie begon op eigen initiatief een boekenzuivering, om de Duitsers voor te zijn. Zelfs Vestdijks Else Böhler, Duits dienstmeisje moest het veld ruimen. Joodse medewerkers werden ontslagen en Joden mochten vanaf september 1941 net zoals in Deventer de bibliotheek niet meer in. Volgens Amsterdammers en hun bibliotheek zonder merkbaar protest van de directie aldaar, die in 1941 ook de reizende tentoonstelling Het nieuwe Duitsche boek liet zien. Dit Van “klein verzet” was in ieder geval in de Amsterdamse bibliotheek geen sprake.

Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine

Boekenkrant