Theologische droom in kerkelijke modder
Recensie van Ries den Dekker: Architect van kerkenwerk. Biografie van ds. Hans van der Werf
De auteur
Ries den Dekker (1950) is predikant in Dordrecht. Hij behoort tot een groep theologen die hun theologische jeugd beleefden in de jaren ’70 en toen sterk geïnspireerd werden door het werk van Hans van der Werf, oprichter van het Citypastoraat van de Domkerk in Utrecht. Eén van hen is Pieter Oussoren, de auteur van de Naardense Bijbel. Hans van der Werf (1926-1979) is bij het grote publiek vergeten, maar Dekker wil samen met zijn theologische kornuiten met dit boek een monument voor hem en zijn werk oprichten.
Thematiek
Het boek draait om Hans van der Werf en de theologische droom die hij hortend en stotend probeerde te verwezenlijken. Hij was in al zijn activiteiten bezig met de vraag wat het precies betekent om kerk te zijn “in een steeds verder geürbaniseerde en geseculariseerde samenleving”.
Van der Werf maakte in zijn benadering een paar opvallende keuzes. Zo legde hij de lat voor de kerkdiensten niet lager maar juist hoger. Geen vervlakking, maar verdieping, lijkt het voortdurende devies. Getijdegebeden, klassieke liturgische structuren, hij voerde het allemaal met meer of minder succes in. Bovendien slaagde hij erin het verzorgde geheel verre van elitair te laten zijn. ‘Volks’ is juist het woord dat een aantal keren valt.
Een ander belangrijk kenmerk is de aandacht die hij gaf aan grondige lezing van de Bijbel. In de kerk moest er bij Van der Werf echt wat te leren vallen. Hij wilde een zo breed mogelijk publiek bereiken, niet door het verhaal van de Bijbel aan te passen, maar door mensen te leren zichzelf terug te vinden in het verhaal (en zelfs de taal) van de bijbel.
Opvallend kenmerk
Rusteloos. Dat woord typeert hoe Hans van der Werf bezig was. Een echt werkpaard. Het heeft ook iets droevigs, ondanks de inspiratie die hij blijkbaar velen gaf. Je leest honderden pagina’s lang hoe hij zich pionierend afbeult in de zompige modder van de kerkelijke praktijk om bijvoorbeeld de jeugd maar te bereiken. Het boek geeft een fascinerend inkijkje in de talloze tot mislukking gedoemde initiatieven, vergaderingen, beleidsstukken en andere rompslomp. Maar Hans stoomde gewoon door.
Mooiste citaat
In 1966 droomde van der Werf over ‘de kerk in het jaar 2000’: “Van sommige kerken zullen we denken, hoe raken we die stijlloze monsters kwijt, andere zijn misschien al verkocht. En in de binnenstad zijn de kathedralen musea van de overheid geworden.”
Daar hoopt hij dan een simpele, maar stijlvolle bidkapel tegen te komen. “En als ik binnenwip, dan vind ik daar een stencil waarop ik lezen kan hoe een groep gemeenteleden de vorige avond gezwoegd heeft om gebeden onder woorden te brengen. (…) En dan wil ik er een citatenboek aantreffen waarin ik een stukje lezen kan uit De Stad Gods van Augustinus en een preek van Origenes. Om te weten dat ik niet alleen in de ruimte van de stad leef maar ook in de geschiedenis.”
Reden om dit boek niet te lezen
“Het blijft beperkt, een kleine groep, het is te elitair! Het moet zich in de breedte ontwikkelen en dat gebeurt niet.” Zijn vrouw Marry werpt Hans hier voor de voeten wat je een beetje als de pointe van het boek kunt lezen. Ondanks alle fraaie ideeën is ook de ‘kerk van Hans’ in de modder blijven steken. Fascinerende, maar vermoeiende lectuur.
Verder is het boek veel te dik en verzandt het totaal in de details. We hoeven echt niet te horen dat de kerk te Slijk-Ewijk in 1951 besloot om gummidoppen aan te brengen onder 25 stoelen als we iets van het leven van Hans van der Werf willen begrijpen.
Reden om dit boek wel te lezen
Als je jezelf als leerling van Hans van der Werf beschouwt mag deze dikke pil met leeslint niet in je boekenkast ontbreken, mooi naast Breukelmans, Miskotte en een verstofte Barth. Verder is het boek een goede katharsis voor iedere kerkelijke pionier. Als je nog steeds in je werk gelooft na het lezen van dit boek ben je echt geschikt voor je vak.
—
Eerder verschenen in Trouw
