"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Archivaris van de wereld

Vrijdag, 25 mei, 2018

Geschreven door: Lia Tilon
Artikel door: Jannie Trouwborst

Alles voor de wereldvrede

[Recensie] De BBC documentaire De man die de wereld wilde fotograferen zette Lia Tilon (Broek in Waterland, 1965) op het spoor van Albert Kahn (1860-1940). Ze doet uitgebreid onderzoek naar deze excentrieke man en zijn bijzondere project en besluit haar bevindingen in een roman op te tekenen.

Als zoon van een veehandelaar in Elzas-Lotheringen vertrekt Albert op 16-jarige leeftijd naar Parijs om als jongste klerk bij een bank te gaan werken. In de avonduren studeert hij (letteren, wetenschap, rechten). De filosoof Henri Bergson was één van zijn leraren. De mannen worden vrienden voor het leven.

Al snel maakt hij promotie in het bankwezen en in 1898 begint hij zijn eigen bank. Het daarmee opgebouwde kapitaal gebruikt hij voor het verwezenlijken van zijn ideaal. Hij is er namelijk van overtuigd dat kennis van vreemde landen en culturen het onderling begrip tussen de volkeren zal vergroten. Vanaf 1898 verstrekt hij reisbeurzen om studenten in staat te stellen over de wereld te reizen om kennis op te doen die begrip zal kweken voor elkaars onderlinge verschillen: ‘Les bourses de voyage Autour du Monde’. In 1902 sticht hij als aanvulling daarop La société Autour du Monde, een discussie- en onderzoeksforum. De leerstoel géographie humaine aan het College de France richt hij op in 1912, de oprichting van het nationaal comité voor sociale en politieke studies volgt in 1916. In 1929 financiert Albert Kahn het eerste centrum preventieve geneeskunde voor studenten in Straatsburg en in de tuin bij zijn landhuis laat hij een biologisch laboratorium bouwen om de microcinematografie te perfectioneren.

Archief van de Planeet

Dans Magazine

Ondertussen werkt hij tussen 1908 en 1931 aan Het Archief van de planeet. Hij stuurt fotografen naar meer dan vijftig landen. Ze maaken ruim 180.000 meter film en meer dan 72.000 autochromes. (Autochroom is het eerste procedé in de fotografie dat kleurenfotografie mogelijk maakt). Eén van de eerste fotografen die hij inzet voor zijn vredesideaal is zijn nog jonge chauffeur Alfred Dutertre. Kahn betaalt zijn opleiding tot fotograaf en samen ondernemen ze enkele reizen.

De beurscrach van oktober 1929 maakt een eind aan Kahns carrière en plannen. Zijn bezittingen, waaronder het landgoed met daarop de woning van Kahn worden in beslag genomen, maar hij krijgt toestemming er tot zijn dood in november 1940 te blijven wonen. Tegenwoordig is het een museum, met de grootste autochrome-collectie ter wereld.

Archivaris van de wereld

Lia Tilon noemt haar boek nadrukkelijk een roman. Ze heeft veel tijd besteed aan het verzamelen van feitelijke gegevens en daarnaast het secuur bijgehouden dagboek van Dutertre gelezen. Maar er bleef ook genoeg waarnaar gegist moest worden om er een prettig leesbaar verhaal van te kunnen maken. Daartoe heeft ze haar fantasie gebruikt, zonder de feiten geweld aan te doen. En zo ontstond de roman: De Archivaris van de wereld.

Het boek heeft twee verhaallijnen die elkaar voortdurend afwisselen. In het (fantasievolle) gedeelte horen we de stem van Dutertre, die zijn doodzieke werkgever verzorgt in de vervallen villa op het landgoed in Boulogne, vlakbij Parijs. Via flashbacks vertelt hij feiten uit het verleden van Kahn en mijmert hij (ingevuld door Tilon) over zijn eigen leven.

De andere verhaallijn volgt het dagboek van Alfred Dutertre van 13 november 1908 tot 6 februari 1909, terwijl hij met Kahn op wereldreis is. Veel houvast om de karakters van beide mannen te kunnen peilen is er niet. Dutertre laat weinig van zichzelf zien in de dagboeken en de manier waarop hij Kahn beschrijft (en dan vooral zijn gedrag) levert meer vragen dan antwoorden op. Alleen de vastberadenheid van Kahn om alles voor zijn ideaal in te zetten komt herhaaldelijk en duidelijk naar voren. Tilon suggereert dat hij tot op zijn sterfbed is blijven geloven in zijn project voor vrede in de wereld via meer onderling begrip. Maar of dat ook voor Dutertre geldt?

De feiten zijn interessant, het procedé van de autochrome eveneens, het dagboek van Dutertre geeft tot op zekere hoogte een historische blik op de wereld zoals die op de autochromes is vastgelegd. De geromantiseerde verhaallijn kan echter niet bewerkstelligen dat het verhaal in een boeiende roman verandert. Aan de stijl ligt het niet en wie geïnteresseerd is in deze bijzondere wereldverbeteraar en zijn erfgoed zal het boek beslist met plezier lezen.

Eerder verschenen op Mijn boekenkast