‘Alles stroomt’
[Recensie] Panta rhei: alles stroomt. Zo drukte Heraclitus, aan wie de uitdrukking wordt toegeschreven, de voortdurende veranderlijkheid van ons bestaan uit. Niets is wat het lijkt, alles is permanent in beweging. Dat geldt voor onze samenleving, voor ons menselijk leven maar ook voor het landschap waarin wij wonen. Zeker een rivier is door de eeuwen heen aan veranderingen onderhevig.
Dat zien we in dit boek, dat de loop van de IJssel volgt, schitterend in beeld gebracht. “Je stapt nooit twee keer in dezelfde rivier” zeiden de Grieken. Dat geldt voor de IJssel in meervoudige zin. Direct en letterlijk: het water van zoëven is alweer verder gestroomd, is in feite op dit punt alweer geschiedenis geworden en bepaalt ons bij onze vergankelijkheid. Het geldt ook in bredere zin – al heeft deze wijsheid dat niet op het oog – omdat de loop van de IJssel nooit hetzelfde is gebleven. Water zoekt altijd zijn eigen weg en de mens moest zich daar eeuwen lang naar voegen en in zekere zin geldt dat nu nog, al hebben wij meer technische mogelijkheden en wetenschappelijke kennis om de waterloop bij te sturen.
De Atlas van de IJssel schrijft en verbeeldt “de geschiedenis van de mooiste rivier van Nederland” en is rijk geïllustreerd, voorzien van prachtige foto’s die met behulp van een drone zijn gemaakt en daarnaast zijn er vele historische kaarten die interessant en vaak zeer decoratief zijn. Tal van citaten geven achtergrondinformatie vanuit menselijke optiek waardoor het verleden dichtbij komt. Bijzonder beeldend zijn de woorden van Louis Couperus en die van Jac. P. Thijsse uit het begin van de 20e eeuw die verrukt zijn van de IJssel en het omringende landschap.
De auteurs beginnen bij de ontstaansgeschiedenis van de IJssel en laten met tal van tekeningen zien hoe de rivier zich sindsdien heeft ontwikkeld. Sinds de 15e eeuw speelt verzanding een steeds grotere rol en dat heeft een negatieve invloed op de Hanzesteden die in dit boek worden belicht en met een fraaie panoramische dronefoto’s in beeld komen. De foto van hoogwater in 2018 bij Welsum verdient bijzondere vermelding.
Vrij onbekend maar zeer indrukwekkend is de beschrijving van ijsdammen in 1850 die grote gevolgen hadden omdat ze de dijken vernielden met een grote overstroming als gevolg. Aangrijpend is het verhaal over de gevolgen voor de mensen die hierdoor werden getroffen.
In de 18e eeuw is de IJssel grotendeels onbevaarbaar. Typerend is het hier en daar sterk meanderende karakter. Met kribben probeert men de loop ten gunste van de scheepvaart te beïnvloeden. Interessant om te lezen is dat onze huidige waterbeheersing – bypasses en overloopgebieden – vroeger ook al werd toegepast.
Het boek eindigt met een blik op de toekomst en de inspanning die nodig zullen om ons land bewoonbaar te houden.
Tjirk van der Ziel woont in Hattem en is geograaf en ruraal socioloog. Albert Corporaal woont in Zwartsluis en is ecoloog.
Een prachtig boek over een prachtige rivier!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
