Schrijft Aurora?
“Alles leek een verzinsel.
Het overdreven blauw bij het vallen van de avond,
de herinneringen aan vroeger en de herinneringen
aan de nabijheid van genot – zo onbestendig! –”
Josep Pla
[Recensie] In deze op waargebeurde feiten gebaseerde roman kiest de auteur Josep Pla, de grootste Catalaanse (Spaanse) schrijver en journalist, als hoofdpersonage. Hans Maarten van den Brink (1956) is een Nederlandse schrijver en journalist. Vooral met zijn novelle Over het water behaalde hij nationale en internationale successen: het boek werd in veertien talen vertaald, wordt sinds de eerste uitgaven (1998) jaarlijks herdrukt en wordt beschouwd als een klassieker in de Nederlandse literatuur.
De gruwelijke burgeroorlog in Spanje (1936-1939) was beslecht in het voordeel van de falangisten en Franco profileerde zich als de leider van het dictatoriale regime. De strijd, met naar schatting 1.000.000 doden, heeft diepe sporen nagelaten in de samenleving: hongerjaren dienden zich aan.
Kort na de oorlog ontmoet Josep Pla het bloedmooie hoertje Aurora Perea Mené (1910-1969). Hij valt voor haar lichaam, maar ook voor haar sensuele benadering van taal: zij wekt bij hem een ongekend verlangen op en zij brengt hem, voor wat betreft seksueel genot naar ongeziene hoogtes. Aan alles komt een eind, en als Aurora emigreert naar Argentinië dreigt voor Pla het bijna onvermijdelijke zwarte gat. De enige oplossing voor hem: hij eist dat zij sensuele brieven naar hem schrijft, … tegen betaling. Jaar na jaar wordt het gemis van zijn geliefde erger en in 1966 neemt hij een besluit: alvorens zijn aftakelende lichaam het reizen onmogelijk maakt wil hij haar nog één keer zien: hij scheept in op een tanker richting Zuid-Amerika, een overtocht waar eten, personeel en kapitein een belangrijke rol spelen. In de buurt van Buenos Aires ziet hij zijn geliefde, getrouwd met Carnicero, terug: in een onstabiel, zelfgebouwd krot (representatief voor de fysieke aftakeling van hun lichamen?) tussen de uitwerpselen van honden, katten en vogels. Maar dat staat hun passie voor elkaar niet in de weg. Tijdens geplande afwezigheden van haar echtgenoot beleven zij weer de onbegrensde seks van weleer: voor Pla de herbeleving van het fysieke contact na de ‘papieren’ contactmomenten, … Maar kent Pla zijn Aurora wel? Is alles wel wat het lijkt? Of is hij verdwaald onder de sluier van zijn mysterieuze geliefde?
Het boek bestaat uit twee delen, Aan boord en In huis. Tijdens zijn overtocht aan boord van de tanker komen we als lezer meer te weten over het personage Pla, zijn leven, zijn werk, zijn achtergrond en, … zijn ontmoeting met Aurora en natuurlijk de zinderende tijd die hij met haar beleefde. Pla zet Aurora op een voetstuk en daardoor krijgen van haar een wat eenzijdig beeld. Daar brengt de auteur in deel twee, In huis, een opmerkelijke verandering in. Van de derde persoon schakelt van den Brink over op de eerste persoon en alles wordt nu bekeken door de ogen van Aurora en dat geeft ook een ander beeld van haarzelf, maar ook van Josep Pla. Is Aurora wel de persoon die Pla voor ogen heeft? Zijn haar brieven wel de uitdrukking van haar onbegrensde passie voor hem of zijn haar prestaties op papier louter zakelijk en financieel gericht?
Een zeer opmerkelijke passage vindt de lezer al zeer vlug op blz. 11. Pla heeft een hekel aan metaforen en, … salonschrijvers.
“[…] Okergeel.Door de verflagen heen schemert hier en daar roodbruin roest. … als gedroogd bloed door een oud verband, […] Want dat is wat salonschrijvers op zo’n moment zouden opmerken, ze kunnen zelfs aan de meest voor de hand liggende vergelijkingen geen weerstand bieden, ze smeren er hun teksten mee vol als een hoer de groeven in haar facie, ze plamuren de werkelijkheid dicht met bloemrijke taal in plaats van gewoon de wereld te beschrijven zoals hij is.”
Toch een vrij contradictorische gedachte van de Spaanse auteur om zélf met een metafoor aan te geven dat hij metaforen haat.
De schrijfstijl van de auteur is zeer beschrijvend met een scherp oog voor details, misschien zelfs té veel. De twee protagonisten, de omgeving, de natuur, … alles wordt zeer scherp geobserveerd en weergegeven: je kan als het ware de armoedige blikken van de vissers in de haven, alsof ze gefotografeerd zijn, voor je zien. Hij schrijft recht toe recht aan zonder veel variatie maar dat is ongetwijfeld representatief voor het eerder eentonige leven van Pla, zijn seksuele uitspattingen buiten beschouwing gelaten. Dat doet geenszins afbreuk aan de waarde van Aurora schrijft: integendeel. En her en der, sporadisch, meen ik een toets humor op te merken: die vind ik terug in de onbekwame elektricien die in het krottige huis van Aurora meer schade aanricht dan herstellingen: een gediplomeerde bedrieger. De gehanteerde stijl past helemaal in de tijdsgeest: Spanje dat een betrekkelijke rust vindt na de bloederige confrontaties en Argentinië dat nu ook niet het schoolvoorbeeld is van politieke stabiliteit, welvaart en rust: het huis van Aurora spreekt boekdelen. Het oogt allemaal wat duister zoals de nauwelijks verlichte straten en de lange onzekere en onstabiele periode die Spanje voor de boeg heeft: enige kentering zal er pas komen in de jaren zestig.
H.M. van den Brink brengt een man in beeld, een getalenteerd schrijver en journalist, op zoek naar wat het leven hem, buiten zijn schrijven om, tegen de achtergrond van een burgeroorlog en WOII, in een prachtig land dat verwoest en desolaat oogt, bijna hermetisch afgesloten voor de buitenwereld, dat probeert uit de armoede te kruipen, te bieden heeft. Hij vindt dit bij Aurora die op haar beurt dan weer een leegte achterlaat waardoor hij zijn wereld als het ware ziet veranderen in afstandsrelatie waar zelfs de fysieke sensatie herschapen wordt in lettertekens op een velletje papier. Ik kon niet weten welke richting de auteur zijn verhaal zou sturen dus wist ik niet wat ik kon verwachten: Aurora schrijft en van den Brink hebben mij op een positieve manier kunnen verrassen en zijn Over wateren zal een van de volgende boeken zijn die ik lees. Een dikke pluim trouwens nog voor het opzoekwerk dat ongetwijfeld aan dit boek vooraf gegaan is.
Wie was Josep Pla i Casadevall?
Hij was een reisluchtige man en hij werkte als journalist in diverse landen, waaronder ook Rusland. Hij is een van de meest gelezen en populairste schrijvers in de Catalaanse taal: hij bracht Catalaanse gebruiken en tradities internationaal onder de aandacht. Zijn werk wordt beschouwd als een unieke getuigenis van de twintigste eeuw. Een van de belangrijkste gepubliceerde werken is zijn Dagboek 1918-1919, in het Nederlands verschenen onder de titel Het grijze schrift. Hierin vergelijkt hij het leven met een tamelijk lang stuk slechte weg. Hieruit kunnen we afleiden dat hij niet zeer gelukkig was in zijn leven. Tussen de lijnen door stel ik vast dat hij een egocentrisch, zwaarmoedig en nogal norse persoon was.
Een opmerkelijk feit: tijdens de dictatuur van Franco waren zijn boeken in Spanje verboden lectuur. Nochtans maakte hij zich nuttig tijdens de Spaanse Burgeroorlog door een nauwe samenwerking met de inlichtingendienst van de nationalisten. (Bron Wikipedia)
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
