"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Badhuisweg

Zondag, 23 november, 2008

Geschreven door: Hans Croiset
Artikel door: Gemma Venhuizen

Acteur Hans Croiset in de tragedie van zijn leven

Er zijn, grofweg beschouwd, twee typen lezers van een autobiografie: zij die bekend zijn met de schrijver en zij die nog nooit of alleen heel oppervlakkig van de auteur gehoord hebben. De eerste lezer zal in een autobiografisch boek naast herkenning ook nieuwe inzichten vinden, waarmee hij zijn beeld van de auteur kan bijschaven en verder kan inkleuren. Badhuisweg, de autobiografie van toneelspeler en regisseur Hans Croiset, zal zulke lezers aanspreken: Croisetkenners die hongeren naar weetjes over de toneelwereld, die de in het boek genoemde toneelteksten moeiteloos declameren, trouwe toneelgangers voor wie namen als Bob de Lange en Guus Hermus complete scènes doen herleven.

De in 1935 geboren Hans Croiset beschrijft in Badhuisweg zijn ontwikkeling als acteur en regisseur, waarbij Shakespeares stuk King Lear in verschillende levensfasen terugkomt: van de eerste keer dat Croiset in de rol van Gekke Tom kroop tot het moment dat hij zelf als koning Lear op het toneel schittert. Ook schrijft hij over de veranderende rol van het toneel tegen het decor van de jaren zestig, toen jonge acteurs tomaten gooiden naar befaamde toneelspelers, uit onvrede over hun elitaire, conservatieve en van maatschappelijk engagement gespeende spel.

Voor het tweede type lezer is de centrale figuur in de autobiografie een onbekende hoofdpersoon. Daar is niets mis mee – zijn tenslotte niet ook de meeste romanfiguren op de eerste bladzijden van een boek nog onbekende personages voor de lezer, karakters die zich in de loop van het verhaal pas ontwikkelen? – maar als lezer laat je je minder makkelijk in met een hoofdpersoon die je niet kent, je wil ervan overtuigd worden dat zijn verhaal de moeite waard is voordat je besluit om verder te lezen.

Gelukkig bevat Badhuisweg naast de carrière van Croiset een tweede thema: de moeizame relatie van de hoofdpersoon met zijn vader. De jonge Hans wil de liefde en erkenning winnen van zijn vader Max Croiset, een beroemd acteur, door zelf ook een carrière op de planken na te jagen. De pogingen om op zijn vader te lijken slagen, maar de jonge Hans wint er de vaderliefde niet mee. Op het vernieuwende, experimentele theater dat Croiset graag wil invoeren reageert vader Max furieus. Hij beschuldigt zijn zoon ervan de drijvende kracht achter Aktie Tomaat te zijn, en de grote namen van het toneel te hebben verjaagd. ‘Carrières heb je rücksichtslos geknakt, grote talenten de diaspora in gejaagd’.

Boekenkrant

De bijtende opmerkingen doen de jonge Hans keer op keer twijfelen aan zijn vermogen om acteur te worden. De zoon kruipt in de huid van zijn vader, wordt een succesvol toneelspeler, maar altijd blijft de knagende onzekerheid: kan ik dit wel? Uit angst zich bloot te geven meet hij zichzelf een masker aan, maar gaat vervolgens zo op in zijn rol dat hij zijn echte ‘ik’ verliest en van zijn kinderen moet horen dat hij tekort schiet. ‘Ze maakten mij duidelijk dat ik een lousy vader was geweest, waarin ik ze, de strijd met mijn vader indachtig, gelijk moest geven; mijn egocentrische gedrag kon rivaliseren met het zijne.’

Al is Croiset in Badhuisweg – de titel verwijst naar de Scheveningse straat waar hij opgroeide – ontwapenend eerlijk over zijn angsten en tekortkomingen, toch houdt hij het grootste deel van het boek twee gezichten. ‘Wie kan mij zeggen wie ik ben?’ citeert Croiset koning Lear veelvuldig. En juist omdat hij het antwoord pas schrijvend ontdekt, zonder zijn kostuum en het voortdurende commentaar van zijn inmiddels overleden vader, blijf je als lezer ook lang in verwarring. Soms ben je deelgenoot van de angsten van een onzeker jongetje, maar wanneer Croiset eindeloos zijn gedachten en gevoelens blijft spuien en zijn eigen toneelspel voortdurend analyseert, komt Badhuisweg vooral over als een monoloog van ruim driehonderd bladzijden van een acteur die eraan gewend is aan het woord te zijn.
Croiset ervaart als toneelspeler bij elke voorstelling de moeite die het kost om het publiek te raken, en ook in Badhuisweg lukt dat slechts met wisselend succes. In de beste passages krijgt het boek het ritme van een mooi uitgesproken tekst. Met poëtische woorden als ‘astroost’ en ‘kijkgaatjesverdriet’ en met de opmerking dat hij alle raadselachtigheden in zijn leven in de vakjes van een apothekerskast zou willen wegstoppen, laat Croiset zien dat hij ook buiten de bühne met taal overweg kan.

Door de introductie van zijn alter ego, Maskerman, en door het opvoeren van mysterieuze geliefden als Gina en het Heinekenmeisje vormt Croiset zijn memoires om tot een autobiografische roman, waarin de waarheidsgetrouwe weergave voorop staat. Veel toneelspelers passeren met naam en toenaam de revue. Croiset toont zich tegenover zijn oud-collega’s amicaal, al uit hij soms een snerende opmerking die hij destijds omwille van de lieve vrede voor zich hield. De besognes van zijn broer Jules, die zijn eigen ontvoering in scène zette om daarmee te protesteren tegen het verschijnen van een vermeend antisemitisch theaterstuk, laat hij buiten beschouwing. Er zijn maar twee figuren die Croiset niet spaart: zijn vader en zichzelf.

Tegen het einde wordt Croisets toon milder. Schrijven als verwerkingsproces is een beproefde therapie en de auteur is er met zichzelf mee in het reine gekomen – en met zijn vader, getuige de opdracht ‘Voor mijn Vader’. Helaas is de schrijver zo met zijn eigen welbevinden bezig dat hij dat van de lezer over het hoofd ziet: het relaas over de moeizame vader-zoonrelatie blijft niet het hele boek boeien. Er is in Badhuisweg namelijk wel een erg prominente rol voor Croisets zelfanalyse weggelegd, waardoor het boek soms meer op een therapeutisch verslag dan op een autobiografische roman lijkt.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur: