Verbluffend vernuft
[Recensie] In 2006, halverwege haar carrière, verruilde Barbara Nanning (1957) keramiek definitief voor glas. Niet zonder gevolgen. Op een kleine overzichtsexpositie in het Gemeentemuseum Den Haag zie je hoe deze ‘materiaalwissel’ haar aanspoorde om nieuwe technieken te ontwikkelen. En dat leidde tot dynamisch vervormde glasobjecten met een nogal on-Nederlandse decoratie. In het bijbehorende boek, expliciet géén catalogus, zet auteur Titus Eliëns overzichtelijk de opeenvolgende stadia met steeds ingewikkeldere technieken op een rij.
Vraag. Heeft één, dezelfde kunstenaar binnen 40 jaar deze onderling zo verschillende objecten gemaakt? Ja! Maar Barbara Nanning, de maakster ziet wel degelijk een rode draad. Ze vergelijkt haar oeuvre(s) met continu bewegende hemellichamen in een universum. Vast uitgangspunt blijft de cirkel als oervorm. Vanuit het midden, het rustpunt, vloeit telkens een slingerbeweging naar buiten: net zo als de keramist op zijn draaischijf met zijn vingers een vaas- of potvorm modelleert.
Nanning (o)verbluft haar toeschouwers met haar technisch vernuft: eigenhandig of met technische specialisten uitgevoerde objecten waar de vaas of schaal in afgeleide vorm nog wel uit te herkennen valt. Na de eerste variaties op de pot en schaalvorm maakt ze dof, egaal getinte of zwarte ‘schillen’ die afgestroopt lijken uit een kom. Logisch gevolg is dat ze zo ook de vorm binnenstebuiten weet te keren.
Al vroeg is zo de deconstructie, een typisch postmodern stijlkenmerk, binnen Nannings oeuvre een feit. Opmerkelijk is de fluwelige bedekking waarvoor ze tientallen lagen met een mengsel van mat kleurpigment en zand, al spuitend aan elkaar verkleefde. Vergelijkbaar bestoof en bedolf de Britse kunstenaar Anish Kapoor zijn beelden onder pure, ongelijmde pigmentlagen.
Materiaalpuristen verweten Nanning destijds dat ze zo de originele ‘kleihuid’ verstopte en dat haar werk daarom geen keramiek meer mocht heten. Later in haar glaswerk zal ze de decoratie of lustering van binnen en buiten binnenkant uiterst geraffineerd tegen elkaar uitspelen.
Ongenaakbaar luxe
Recht-in-de-leer kritiek stimuleert Nanning juist tot het slechten van meer dogma’s; zeker met glas. Anders dan keramiek dat technisch verslapt naarmate je het te vochtig maakt wordt glas nooit ‘moe’. Glasbal aan een pijp de oven in, blazen, modelleren. Oven uit, afkoelen. Niet goed: terug de oven in, opnieuw. Eenmaal tot een vorm gestold kun je deze verzagen, polijsten en ondertussen kleurelementen erin smelten. Een vroege glasserie lijkt te bestaan uit opengesneden exotische vruchten of geologische vondsten. De buitenkant is mat, de binnenkant is als contrast goud verguld: een siertechniek die gedateerd aandoet maar haar uitdaagt. Door contacten met Tsjechische glasblazers en polijsters in Nový Bor en Lindava kreeg Nanning interesse voor de Boheemse siertraditie rond 1900, verwant aan de moderne glaskunst van de Wiener Werkstätte. De vormen ogen ongenaakbaar luxe en uitdagend. Eigenlijk verwacht je deze oog uitstekende esthetiek meer in Saudi-Arabië, Golfstaten, de VS of Azië dan in onze streken.
Sinds haar eerste exposities in 1990 bouwde Nanning dan ook internationaal een reputatie op.
Heen en weer
Met teams vaste medewerkers maakte Nanning recentelijk dik- en dunwandige gelobde vormen die daarna verder worden bewerkt en verfijnd. Deze amorfe komvormen hebben wel iets van de latere “geplooide”, subtiel getinte glasobjecten die de Amerikaanse “studio glass” pionier Marvin Lipovsky modelleerde. Geen bezwaar. Nanning lijkt veel meer – zo’n twintig – bewerkingslagen toe te voegen: opstapelen, versmelten van meerdere monochrome vlakglasplaten, verzagen, slijpen en zandstralen. Kleuren liggen als dunne lagen over elkaar en vouwen zich in de “uitgeblazen” welvingen. Volgens haar eigen procedé kan Nanning inmiddels de beschikbare kleuren in elk gewenst patroon en samenstelling combineren. Binnenin fonkelen spectaculaire prisma’s als briljanten, geïnspireerd op decoratieve (Japanse) bloemmotieven, natuurverschijnselen en kristallografie. Een aantal handelingen voert Nanning “thuis” in haar Amsterdamse atelier uit. Daarom reizen glasobjecten heen en weer voor Nanning ze definitief goedkeurt.
Losgezongen en surrealistisch
Met haar uitdijend universum, die binnen een object soms hallucinatoire, visuele effecten teweegbrengt, zong Nanning zich los van de reguliere glas- en keramiek. Trouwens ook geregeld van zichzelf, getuige de surrealistisch aandoende grillige plantobjecten voor aan de muur.
Eliëns volgt de ontwikkeling van 40 jaar chronologisch, biografisch en technisch uiterst nauwkeurig. De geselecteerde, prachtige foto’s hebben de overhand en vertellen het visuele verhaal.
De lezer mag zelf conclusies trekken. Wat is nu zo essentieel aan Nanning? Dat is meer dan fabuleuze techniekbeheersing. Als geen ander weet zij ook de juiste specialisten te vinden die in een gelijkwaardige dialoog meewerken aan een object. Haar gretigheid kent geen grenzen. Juist daarom zou een verdere kunsthistorische duiding van deze door Richard Sennett in ‘The Craftsman’ zo geprezen samenwerkings-werkwijze welkom geweest zijn.
En omdat bij glas het effectbejag veel meer op de loer ligt dan bij keramiek zou je (nou ja, ik dan) een essay-achtige visie gelezen willen hebben over hoe de smaakontwikkeling van Nanning steeds verderaf is komen te staan van het gebruikelijke ingetogen vorm en materiaalgebruik van haar collega’s.
Hopelijk is die kans niet verkeken en maakt Nanning de 50 jaar vol en lezen we daarover in een volgende publicatie.
Exposities:
Barbara Nanning, t/m 1 december 2019 Gemeentemuseum Den Haag; Stadhouderslaan 41, Den Haag www.gemeentemuseum.nl
Barbara Nanning – Eeuwige beweging, 7 september – 12 oktober 2019, Rademakers Gallery, KNSM-Laan 291. Amsterdam; www.rademakersgallery.com
—
In andere vormen verschenen in: Museumtijdschrift Vormen uit Vuur
