"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Basisboek historische letterkunde

Dinsdag, 15 maart, 2022

Geschreven door: Bas Jongenelen
Artikel door: Karl van Heijster

Op ontdekkingsreis door de Nederlandse literatuur

[Recensie] De Nederlandse literatuur begint traditiegetrouw met Hebban olla vogala: “Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (e)nda thu uuat unbidan uue nu.” Oftewel: “Alle vogels zijn nesten begonnen, behalve ik en jij. Waar wachten wij nu op?” En het leuke was: dat was een wegwerpzinnetje om te testen of een nieuw gesneden pen het wel goed deed. Wat een fantastische manier om een rijke literaire traditie te beginnen! En wat een geluk dat de kopiist in kwestie zijn of haar – waarschijnlijk haar – hitsigheid zo dichterlijk uit wenste te drukken. Laat ik het zo zeggen: ik heb minder literaire penneproeven in mijn leven geschreven.

Wie benieuwd is naar hoe de Nederlandse literatuur zich sinds dat magistrale begin ontwikkelde, kan daarvoor terecht bij het Basisboek historische letterkunde van Bas Jongenelen, onderdeel van de reeks educatieve basisboeken van uitgeverij Kleine Uil. Elk van de acht hoofdstuk in dit basisboek behandelt een eeuw aan literatuurgeschiedenis. De hoofdstukken zijn ingedeeld in paragrafen die een deelgebied van de de literatuur van die tijd behandelen, bijvoorbeeld een bepaald genre of een stroming. Elke paragraaf begint met een fragment van een tekst die exemplarisch is voor dat deelgebied, soms na een korte inleiding en soms in medias res. In de loop van de rest van het hoofdstuk komen andere teksten aan bod. Jongenelen schuwt het namedroppen daarbij niet, maar hij is ook niet om bang de lezer langere fragmenten te presenteren.

Vooral in het begin van het boek kan dat wat inspanning van de lezer vragen. Naarmate we verder terug de tijd in gaan, wordt het Nederlands steeds moeilijker leesbaar. (Al valt er vaak wel chocola van te maken als je de boel hardop probeert te lezen – een goede tip van Jongenelen!) Daarom is bij die teksten ook een letterlijke vertaling bijgevoegd. Die geven een goede indruk van de inhoud van de tekst, maar wie wil proeven van de literaire waarde ervan zal wat harder moeten werken en proberen de eigenlijke tekst te lezen.

De klassiekers ontbreken natuurlijk niet in Jongenelens overzicht. Hebban olla vogala heb ik al genoemd. Een greep: Beatrijs; Hooft, Vondel, Multatuli. Veel mannen, inderdaad – maar dat ligt wat in de aard van het onderwerp. Er is echter ook zeker aandacht voor de grote vrouwen van de Nederlandse literatuur: Hadewijch, Anna Bijns, Juliana Cornelia de Lannoy, om er een paar te noemen. Het ligt in de aard van de bespreking van dit soort overzichtswerken om te klagen over ontbrekende stokpaardjes, maar dat zal ik nalaten. Zulk geklaag schiet het doel van het boek namelijk voorbij: de lezer informeren over en enthousiasmeren voor de Nederlandse literaire traditie.

Boekenkrant

En daar slaagt Jongenelen met vlag en wimpel in. De opzet van het boek helpt daar enorm bij. Door veel nadruk te leggen op tekstfragmenten, zou je het boek haast als middel kunnen gebruiken om schrijvers en dichters uit de geschiedenis te ontdekken waar je meer van wil lezen. Dat is een kwestie van je ogen laten glijden over de duidelijk gemarkeerde tekstfragmenten en te stoppen bij een stuk proza of poëzie dat de aandacht grijpt. Is dat eenmaal het geval, dan geeft de rest van de paragraaf een uitstekend overzicht van de context van de tijd waarin het ontstaan is. Het boek biedt zo meer dan voldoende aanknopingspunten voor een ontdekkingsreis in de Nederlandse literatuur. 

Het nadeel van zo’n opzet is wel dat het wat lastiger is om het boek als één doorlopend verhaal te lezen. Is dat een groot probleem? Nee hoor, integendeel. Het Basisboek historische letterkunde vraagt, de vele prachtige kleurenillustraties ten spijt, immers geen aandacht voor zichzelf, maar voor de prachtige literatuur die het Nederlands taalgebied rijk is. Wie na het lezen van dit boek geen uitgebreide verlanglijst aan klassiekers voor zichzelf heeft opgesteld, heeft het boek eenvoudigweg niet gelezen.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles