Maagdelijkheid als meerwaarde
De Franse denker Michel Foucault schetst in zijn postuum verschenen Bekentenissen van het vlees een boeiend beeld van het denken over seksualiteit in de vroegchristelijke periode.
[Recensie]
Onze opvattingen over seksualiteit zijn gevormd in de vierde en vijfde eeuw na Christus, zo stelt de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984). In zijn boek Bekentenissen van het vlees staan ideeën over seksuele onthouding, de noodzaak om in het huwelijk kinderen voort te brengen en de status van maagdelijkheid centraal. Aandacht is er voor kerkvaders als
Augustinus en Clemens van Alexandrië die elk hun eigen opvattingen eropna hielden. Foucault nuanceert het beeld waarin de vroegchristelijke tijd geassocieerd wordt met een puriteinse moraal. Zo laat hij zien dat het denken over seksualiteit constant aan verandering onderhevig is.
In het eerste deel van dit boek, De totstandkoming van een nieuwe ervaring, lezen we hoe vroegchristelijke denkers de seksualiteit aan banden leggen. Vanuit verschillende bronnen vinden zij inspiratie voor een christelijke seksuele ethiek. Foucault legt uit hoe in de vroegchristelijke periode inperkingen rond het lichaam voor een gezonde relatie met de ander en met God kunnen zorgen.
Ook hebben deze inperkingen een spirituele werking. De zondeval en de zondige status van het lichaam vragen om onderdanige gebaren die de biecht kracht bijzetten. Daarnaast gaat dit deel ook dieper in op de beperkingen die het lichaam opgelegd worden binnen kloostermuren.
In een volgend deel over maagdelijkheid laat Foucault zien hoe het lichaam op nog een andere wijze aan banden wordt gelegd. De waardering voor de maagdelijkheid moet niet vergeleken worden met de seksuele geboden waarover in het eerste deel wordt gesproken. Maagdelijkheid is daar geen aanvulling op. Zij staat op zichzelf en heeft een bijzondere waarde. Waar het bij de inperking van de seksualiteit in eerste instantie ging om het waarborgen van het zielenheil, verleent de afwijzing van elke seksualiteit het individu een bijzondere status.
In het laatste deel van het boek, Gehuwd zijn, schetst Foucault de situatie waarin seksualiteit wél gelegitimeerd is, namelijk binnen het huwelijk. De plicht om kinderen voort te brengen kan alleen vervuld worden binnen het huwelijk, waardoor het huwelijk een speciale status krijgt. Daarnaast lijkt het huwelijk een waardig alternatief te zijn voor ascetisch leven, ook doordat het huwelijk in het belang was van de staat en het functioneren van de samenleving. Toch is het huwelijk volgens sommige christelijke denkers niet alleen bedoeld voor de voortplanting. Het huwelijk is namelijk ook bedoeld om “het vuur in te tomen van het verlangen dat eigen is aan onze natuur”, aldus kerkvader Chrysostomus in diens geschrift De virginitate.
Michel Foucault is een van de belangrijkste Franse denkers van de twintigste eeuw. Hij schreef onder andere boeken over de waanzin en de gevangenis die van grote invloed zijn geweest op de filosofie. Bekentenissen van het vlees is het vierde en laatste deel van zijn reeks over de geschiedenis van de seksualiteit. In 2017 werd dit deel dat na Foucaults dood achter slot en grendel was opgeborgen, eindelijk vrijgegeven. Zo wordt nu een belangrijk deel van Foucaults levenswerk na vele jaren waardig afgesloten.
—
Eerder verschenen in Volzin
