Wachten tegen beter weten in
Het 77e boek van een bijna 77-jarige auteur’, zo kondigde de uitgever van Yvonne Keuls haar roman Benjamins bruid aan. Zo te lezen schrijft Keuls in hoog tempo, en helaas is dat aan haar nieuwe roman af te zien.
Met grote vaart wordt het levensverhaal van Dolores verteld. Haar vele mislukte relaties (de mannen in haar leven blijken ofwel dood te gaan of homoseksueel te zijn), de moeizame relatie met haar zoon Jimmy, die op zijn achttiende van huis is weggelopen, en de gestaag vorderende ziekte van Alzheimer.
Het boek begint met een inkijkje in Dolores’ leven als demente bejaarde en behandelt daarna in chronologische volgorde het leven van haar Indische moeder Soefi, Dolores’ eigen jeugd in Nederlands-Indië en haar heftige bestaan in Nederland. Keuls gebruikt daarbij veel Indische woorden (met in een voetnoot de vertaling), maar die voegen weinig toe aan het verhaal. Als de roman in de eerste persoon was geschreven, dan hadden die exotische woorden nog een functie, Dolores heeft immers Indisch bloed in zich, maar nu staan ze verloren in het verhaal.
Keuls, naast schrijfster van succesvolle boeken als Het verrotte leven van Floortje Bloem en Mevrouw mijn moeder, heeft ook heel wat toneelteksten op haar naam staan, waarvan Jan Rap en z’n maat waarschijnlijk de bekendste is. Als scenario zou Benjamins bruid nog wel potentie hebben – de auteurs zouden de karakters en scènes kunnen uitdiepen – maar voor een roman komt het over alsof de tekst half af is. Veel verschillende personages passeren de revue, allemaal met een paar interessante karaktertrekken, maar ze zijn in het boek verder niet voldoende uitgewerkt om geloofwaardig over te komen Zo is er de jonge fotograaf Luuc, die eerst Dolores verleidt en daarna Jimmy. Van hem kom je als lezer te weten dat hij het ene moment fantasievolle troetelnaampjes voor Dolores verzint en het andere moment knallende ruzie met haar maakt. Maar om te doorgronden wat hem drijft, waarom hij zich zo gedraagt, is hij te summier omschreven.
Misschien heeft Keuls de vluchtige verteltrant gekozen uit het oogpunt van Dolores, die al dementerend de precieze details van haar leven ook niet meer goed weet. Dat zou ook verklaren waarom er soms passages dubbel voorkomen in het verhaal: ‘Ze had hem gevraagd van wie hij de ring had gekregen die hij om zijn pink droeg: de ring met het onheilspellende zwarte oog.’ En vijf bladzijden verder: ‘Dolores had enigszins bitter geconstateerd dat Jimmy nu om zijn pink een ring met een zwarte steen droeg, het leek wel alsof hij zich bij een sekte had aangesloten.’ Toch lijkt het niet waarschijnlijk dat de verteltrant is gebaseerd op Dolores’ slechte geheugen – het verhaal is in de derde persoon geschreven en bovendien zou iemand met Alzheimer het waarschijnlijk niet zo chronologisch navertellen.
Soms schrijft Keuls zelfs letterlijk dingen dubbel: ‘Om drie uur ’s nachts rinkelde de telefoon naast Dolores’ bed. Ze was nog maar net in slaap na een avond met vertrouwelijke gesprekken met een ondertoon van treurigheid, voornamelijk gevoerd door Benjamin en haar (…)’ en veertien bladzijden later wordt precies dezelfde frase herhaald. Het kan een stijlvorm zijn, maar in dat geval komt het niet als zodanig over: als lezer krijg je meer het idee dat de eindredactie van het boek nogal wat te wensen over heeft gelaten.
De grootste zwakte van Keuls’ boek zit hem echter in de sneltreinvaart waarmee ze het levensverhaal van Dolores behandelt. Alles wordt in zo’n rap tempo afgeraffeld dat je als lezer steeds denkt ‘dit is vast een aanloopje naar het echte verhaal, naar de plot’. Maar net zoals Dolores jarenlang tevergeefs wacht op de terugkeer van haar zoon Jimmy, zo wacht je als lezer het hele boek lang tevergeefs op een pakkend einde.
