Langzaam onder de huid krauwend onbehagen
[Recensie] Zelden dekte een boektitel beter de lading. Niet alleen geeft het woord ‘dreigbed’ een vuig sudderende ondertoon van naderend onheil aan; ook de samentrekking van ‘dreigen’ en ‘bed’ bruuskeert het veilige nestgevoel dat een bed zou moeten bieden door het, nou ja, dreigende dat het eerste woord in zich heeft. Daarnaast is ‘dreigbed’ een onbekend woord, een neologisme, wat de nieuwsgierigheid alleen maar aanjakkert.
Hooggespannen verwachtingen derhalve voor Het dreigbed, dat ook het eerste verhaal in de bundel is. De lezer is te gast in een gezin waar aan de eettafel enige spanning heerst. Wat heet: de moeder probeert tevergeefs de orde te handhaven bij het oorlogszuchtige gedrag van de kinderen ten opzichte van elkaar. Van het ene kind komt een buitensporig negatieve reactie, de moeder hoopt op een correctieve houding van de vader maar die laat het afweten. Zoals gewoonlijk. De verhoudingen zijn duidelijk: dit is de gebruikelijke frustratie waar beide ouders tegenaan lopen.
Dat kan niet lang goed gaan. De spanning in het gezin stijgt rap, maar de verrassing hier is dat het geen psychologische maar een ander soort spanning is. In een paar minuten wordt iets dat leek afgestorven weer levend maar dooft door externe invloeden net zo snel weer uit, wat het frustratieniveau tot gevaarlijke hoogten opjuint. Hoe dat afloopt verklappen we niet maar wees gerust, de lezer wordt niet teleurgesteld.
Een ijzersterk begin, en eigenlijk –gek als het klinkt – is die eerste zinderende vertelling te goed. In een verhalenbundel is altijd één verhaal het beste en één het slechtste, en daar tussenin zweven de andere. Met dat vreemde psychologisch alle kanten op gaande eerste verhaal en de verrassende ontknoping is een hoge lat gelegd. Het duurt meer dan de helft van het boek voor een volgend verhaal weer dat niveau haalt. Dat is overigens geen kritiek, zelfs Hemingway schreef niet alleen topverhalen.
Het volgende verhaal van dat hoge beginniveau is Aantekeningen over schrijven – een verhaal. Hier benadert Koeleman het ‘vak’ schrijven vanuit de insider:
“Lange tijd wilde ik niet schrijven over het schrijven. Dat heeft vooral te maken met het sterk onbewuste element van mijn proces. Meestal begin ik vanuit een beeld of een zin. Waar dat beeld of die zin vandaan komt, is ook voor mij vaak onduidelijk…
Maar het idee om dat abstracte proces concreet te maken begon me te fascineren. In mijn doorwaakte nachte bleef ik maar malen: wat gebeurt er nou eigenlijk in dat hoofd wanneer ik aan het schrijven ben? …”
Vervolgens legt hij alle elementen van het schrijfproces onder de microscoop. Langzaam de spanning opvoerend laat hij zien hoe associaties leiden tot zijsprongen of nieuwe gedachten, hoe ingrijpend de keuzes zijn die de schrijver moet maken – elk woord leidt tot een ander woord, en je moet verrekt goed weten waar je heen wilt en wat je eigenlijk wilt zeggen om je verhaal rond te krijgen. Verplicht leeswerk voor elke beginnende schrijver, dit.
Nog een afzakkertje, qua lichtend voorbeeld? Oké, De missie dan. Dit zou weleens de geschiedenis in kunnen gaan als het ultieme oorlogsverhaal. Verhalen over, in en door de oorlog kennen we natuurlijk maar al te goed. Maar op deze missie gaat de protagonist wel heel diep. Zo diep dat wij als lezer alle ongerijmde en ridicule aspecten van een oorlog meemaken.
‘Patience’, zoals onze held genoemd wordt, is een door de wol geverfde soldaat. Hij doet zijn werk alsof hij een timmerman is, of een accountant, maar dan met zijn automatische wapen en in een militaire outfit. Het verslag van de omzwervingen van ‘Patience’ kan het best zelf gelezen worden, voor de impact, als we ons een oorlogsuitdrukking mogen veroorloven, welke impact niet gering is. Koeleman voert ons langs alle aspecten van de idioterie van oorlog: het vechten, de chaos tijdens een aanval, de angst voor de dood, de onverschilligheid die een ervaren soldaat bevangt na te veel missies, de ongerijmde beslissingen die een legerleiding ergens ver weg jou als blind gehoorzame commando oplegt, dat dus.
Vakwerk. En snel gaan lezen die bundel.
—
Ook verschenen op Nico’s recensies
