Poëtische observaties in nevelen gehuld…
Bespieder van de Eerste Persoon is het laatste dat Sam Shephard schreef. Hij kon het niet helemaal afschrijven. Zijn ziekte, hij leed aan ALS, dwong hem de laatste delen te dicteren aan zijn familieleden. Samen met een vriendin, Patty Smith, redigeerde hij het manuscript. Net voor zijn dood besprak hij het boek met zijn familie en dicteerde hij de laatste bewerkingen.
Observator
Wie observeert wie in deze novelle? Het is een zoekplaatje, de ene keer heeft een ik-persoon het woord, een andere keer een tweede, die onmogelijk dezelfde ‘ik’ kan zijn. Dan weer wordt er beschouwend gesproken over een situatie in het verleden. Maar het is volstrekt niet belangrijk wie er achter de wisselende perspectieven schuilgaat, laat de mooie woorden rustig komen en aaneenrijgen tot een evenwichtig geheel. Volg de man in de schommelstoel en de observator die een personage kan zijn, maar ook een dubbelganger van de man in de schommelstoel zelf.
Immigranten
Het boek is opgebouwd uit 37 korte hoofdstukken en heeft geen duidelijke chronologie of andere samenhang. Het zijn flarden herinneringen uit de jeugd van de schommelstoelman en van zijn opa en oma. Uit die herinneringen valt op te maken dat in elk geval de oma van de ik-persoon een immigrantenachtergrond heeft, zij komt uit Engeland en er is iets niet helemaal goed gegaan met de papieren waardoor er problemen ontstaan met de ziektekostenverzekering. De tragiek waarmee opa en oma te maken krijgen wordt bijna terloops weergegeven, maar je leest tussen de regels door dat dit een harde tijd geweest moet zijn voor de familie.
“Ze gingen door de hele ambtelijke molen, telefoongesprek na telefoongesprek. Het was een keuzemenu waarin je aan de lijn moest blijven en te horen kreeg voor die en die persoon druk op 4, voor die en die persoon druk op 2, voor die en die persoon druk op 12, iets dergelijks. En nooit kreeg je iemand aan de lijn.” (blz.66)
Couleur locale
De lezer maakt verschillende trips mee tijdens het lezen. Een daarvan is een roadtrip inclusief beknopte, maar afdoende beschrijvingen van de besproken plaatsen. Een voorbeeld is wanneer de ik-figuur zich medisch laat onderzoeken, dat gebeurt ergens diep in de woestijn, de Painted Desert, in het land van de Apaches. Dan weer is er een prachtige passage over een grensstadje tussen Californië en Arizona waar in 1953 blanke mannen op kamelen deden of ze Arabieren waren. Bij diezelfde gelegenheid herinnert de jonge ik-figuur het ongeluk waarbij een een paard neergeschoten werd en een jockey op de grond lag. Hij herinnert zich ook nog de verzuchtingen van de degenen die gewed hadden op het veelbelovende paard. Subtiel en ironisch tegelijk.
Ontsnapt
Soms lijkt er een fantastische vertelling tussendoor geglipt te zijn. Er staat een nogal gedetailleerd verslagje over de ontsnapping uit Alcatraz. Het lijkt alsof de schommelstoelman zelf ontsnapt is uit de gevangenis. Zo wordt het verteld. Misschien bedoelt hij het als metafoor en zou hij zelf graag willen ontsnappen uit de gevangenis van zijn eigen zieke lichaam en/of demonen en visualiseert hij het op deze manier omdat hij nu eenmaal beschikt over een sterke verbeelding of hij bedoelt het wellicht absurdistisch.
“Ik zou je dit waarschijnlijk beter niet kunnen vertellen. Mijn ontsnapping. De rugslag door de baai.
Nu weet je het. Nu weet je dat ik een ontsnapte gevangenen ben. Nu weet je het. Eerst niet. Nu wel. Je weet te veel. Je zult door iemand uit de weg moeten worden geruimd. Misschien door die figuur die me de hele tijd achtervolgt.”
Stijl
De stijl is soms zakelijk, soms poëtisch. Met korte zinnen beschrijft Shepard situaties waarbij hij regelmatig rustpunten aanbrengt door iets over de omgeving te vertellen. Vaak zijn het vogels die hun aanwezigheid kenbaar maken, maar het kan ook een beschrijving zijn van de weersomstandigheden die tot de verbeelding spreken. De nevel waarover gesproken wordt verhoogt de geheimzinnigheid die rondom de personages hangt, dat is vast ook de bedoeling en het is helemaal niet zo belangrijk wie precies aan het woord is, het gaat om het totaal van de herinneringen van een man die afscheid moet nemen.
Ingetogen en subtiel
Dit is de eerste kennismaking van mij met deze auteur. Ik lees dat zijn werk omschreven wordt als absurdistisch en brutaal. Deze kenmerken vind ik in dit boek in beperkte mate terug. Hier is de sfeer eerder ingetogen en subtiel. Het deels autobiografische verhaal maakt duidelijk dat hier iemand spreekt die tussen twee werelden leeft en afscheid zal moeten nemen. Het afscheid is al begonnen doordat hij steeds afhankelijker wordt van anderen, steeds meer lichaamsfuncties vallen uit.
Het uitstapje naar een restaurant in het laatste hoofdstuk is ronduit ontroerend. Hier komen de thema’s samen: de vader-zoon relatie en het zich over kunnen geven aan iets hogers.
“De maan wordt groter en helderder. De aardbeimaan. Die ons kleine gezelschap bijscheen. Twee zoons en hun vader.” (blz. 99)
Over de auteur
Samuel Shepard Rogers III (Fort Sheridan (Illinois), 5 november 1943 – Midway (Kentucky), 27 juli 2017) was een Amerikaans toneelschrijver, scenarist en acteur, zowel op het toneel als in speelfilms. Hij won in 1979 de Pulitzerprijs voor drama en werd voor zijn acteerwerk diverse malen genomineerd voor belangrijke filmprijzen. Shepards geschreven werk is dikwijls brutaal en absurdistisch. Het tijdschrift New York riep hem uit tot “de belangrijkste toneelschrijver van zijn generatie”
In Nederland genoot Sam Shepard grotere bekendheid als acteur dan als auteur. Tot nu toe werd slechts één boek van hem in het Nederlands vertaald, Motel Chronicles, in 1984. Meer dan dertig jaar geleden dus. Uitgeverij Nobelman probeert daar verandering in te brengen en is zeer verheugd om te melden dat er twee vertalingen van zijn recentste werken aan zitten te komen!
Dit is de link naar het artikel dat Gerrit Brand in juli 2017 over Sam Shepard schreef: http://www.gerritbrand.nl/blog/een-lans-voor-sam-shepard [Bron uitgeverij Nobelman]
—
Eerder verschenen op met De neus in de boeken
