Kleurrijk decor
De maatschappelijk bewogen schrijver is een bijna uitgestorven genre. Hedendaagse auteurs houden zich liever bezig met het individuele kleine drama dan met grote verhalen. En dat terwijl de veelbesproken multiculturele samenleving juist zoveel romanmateriaal te bieden heeft.
Clark Accord (1961) laat dat materiaal niet liggen. Accord werd geboren in Suriname en verhuisde als tiener naar Nederland. Hij begon zijn carrière als verpleger en werd vervolgens make-up artiest. In 2000 verscheen zijn De koningin van Paramaribo. Hiervan werden meer dan honderdduizend exemplaren verkocht. Met zijn debuutroman zette hij meteen de toon voor het genre waarmee hij zich in zijn oeuvre bezighoudt: maatschappijkritische literatuur.
Daartoe behoort ook zijn vierde boek, Bingo! Het verhaal volgt een avond van moeder Leanda en dochter Naomi. Samen nemen ze de speciale bingobus van Rotterdam naar Amsterdam om in bingohal de Suikertuin hun geluk te beproeven. Ze doen dat meerdere malen per week. Ze denken dat het de enige manier is om uit hun financieel en emotioneel moeizame bestaan te ontsnappen.
Dat Naomi met haar moeder meegaat, is geen vanzelfsprekendheid. Ze herinnert zich de lange avonden dat ze als kind alleen thuis was terwijl haar moeder naar de bingo ging. Nog in het prille begin van het boek komt de lezer erachter dat Naomi op een van die avonden zoiets naars meemaakte dat ze zichzelf beloofde laternooit haar dochter alleen thuis te laten. Maar op 22-jarige leeftijd heeft Naomi als alleenstaande ouder een kind van vijf – en vergezelt toch haar moeder naar de bingohal.
Met dit decor zet Accord de onvermijdelijkheid van sociaal-economische vicieuze cirkels neer. Wel uit ellende willen komen, maar het niet kunnen, en er naarmate je er langer in zit, steeds dieper in wegzakken. Leanda en Naomi hopen wekelijks op geluk bij de bingo maar zien het keer op keer langs zich voorbij gaan. Toch kunnen ze de cirkel niet doorbreken. Hoewel de bingo ze veel tijd en geld kost, blijven ze komen, steeds opnieuw.
Het beeld dat Accord zijn lezers schetst, legt pijnlijk goed bloot waar de moderne samenleving faalt. De mens is vrij – dus ook vrij om zijn eigen teloorgang te kiezen. Wij, mensen die er getuige van zijn, staan er naast zonder in te grijpen. Kan dat? Mag dat? Het zijn vragen die Accord niet stelt. Hij beperkt zich uitsluitend tot het schetsen van de feiten, van een moeder en dochter die zich ongewild in een neerwaartse spiraal storten.
Rode draad in het verhaal is het geheim dat Naomi met zich meedraagt, de nare ervaring die zij als kind opdeed. Nog voordat Melvin, de ex-vriend van Leanda, ten tonele is gevoerd, voorvoelt de lezer wat er komen gaat. Naarmate het boek vordert, wordt dit gevoel bevestigd. Zo ontdekt de lezer het geheim ruim voordat het verhaal het onthult.
Het structurele gebrek aan diepgang wordt mede veroorzaakt door de rij aan personages die door het verhaal heenlopen. Hoe meer we er leren kennen, des te meer de lezer verlangt naar het kennen van de hoofdpersonen waar het werkelijk om draait – Leanda, haar dochter en Melvin.
Die problematische driehoeksverhouding biedt een schat aan materiaal, die door de snelheid waarmee de verhaallijn van scène naar scène springt eigenlijk in het niets verdwijnt.
Een voorbeeld van de te grote snelheid is de scène waarin Melvin onverwacht in de bingohal opduikt. Melvin schrikt als hij de twee ziet zitten. Hij hoopt eerst dat ze hem niet zullen zien. Nauwelijks een hoofdstuk later is dezelfde Melvin hard bezig Leanda in te palmen, met als doel de relatie te herstellen. Die plotselinge ommekeer doet ongeloofwaardig en nogal gekunsteld aan.
Het lijdt geen twijfel dat Accord een observeerder is en dus de kwaliteiten voor goed schrijverschap in huis heeft. De setting van Bingo! biedt alles voor een serieuze maatschappijkritische roman. Maar het onvoldoende uitwerken van personages, onderlinge relaties en de al te rudimentaire verhaallijn leiden ertoe dat het boek blijft steken in oppervlakkigheid.
