De geest die vriendschap heet
‘[…] als je hier was gebleven, was er niets gebeurd. Dan had ik nooit zijn hand gepakt en was hij niet meer dan een tochtvlaag geweest die onmachtig door de bladzijden van onze liefde had gebladerd.’
Dit schrijft Bertrand Barend, beroemd en succesvol acteur, in een brief aan Anna, de vrouw met wie hij anderhalve maand samen was. Dat was voordat zijn jeugdvriend Bob zijn leven weer binnenstormde en voordat Anna een halfjaar naar Afrika zou gaan om voor National Geographic een reportage te maken. Met de brief schrijft hij wat er in haar afwezigheid gebeurd is naar zich toe, om het intenser te kunnen beleven dan toen het gebeurde.
Waar Bertrand (Bert) op doelt in bovenstaande zin is dat hij is ingegaan op het aanbod van Bob om diens favoriete toneelstuk de Griekse tragedie Oedipus te Colonus te komen regisseren in Bulgarije. Bob moet en zal, voordat hij sterft aan de ernstige ziekte die hij heeft, dat stuk op de planken willen brengen. Volgens hem ontleent de wegkwijnende Oedipus bovennatuurlijke macht aan de op handen zijnde dood, die de orde herstelt en alle vernedering ongedaan maakt. In hoeverre het stuk voor hem spel of werkelijkheid is, zal later blijken.
Na het vertrek van Anna bevond Bert zich in een soort apathische toestand en kon het toneelspel plotseling niet meer opbrengen. Is hij om te vluchten van zichzelf met Bob meegegaan? Doet hij het uit het vriendschap voor de zieke Bob? Of wil hij Carina, hun beider jeugdliefde weer zien, die, inmiddels met een diplomaat getrouwd, daar woont?
Bij het weerzien met Carina, die gevraagd is voor de rol van Antigone, begint het eigenlijke verhaal; een moderne tragedie die haar basis vindt in de driehoeksverhouding die in hun jeugd ontstaan is. Bob was verliefd op Carina, maar Carina was verliefd op ‘Bert’. En Bert zelf? Tja, daar komen we niet helemaal achter. Bert geeft om Carina en is gefascineerd en voelt zich tegelijkertijd afgestoten door Bob. Soms twijfelt hij of Bob wel echt ziek is, of dat het aandachttrekkerij is.
Bob bemoeit zich zo met het stuk dat hij zelfs de rol van Oedipus gaat spelen. De rol van de blinde oude grijsaard lijkt hem met zijn zieke lichaam op het lijf geschreven. Hij gaat er helemaal in op. Maar Bert merkt dat Bob zíjn manier van spelen imiteert, als was het een soort liefdesdaad. Daarmee blijkt hoe complex de vriendschap tussen de drie is. Neemt het spel het echte leven over, of maakt het spel duidelijk wat in hun echte leven verborgen ligt?
Als iemand in het gezelschap verongelukt (was het wel een ongeluk?), komt alles op scherp te staan. Een dramatisch einde volgt, waarin Bob Bert van verraad met Carina (een vrouw!) beticht. Ironisch genoeg net zo dramatisch als de wijze waarop Bob zijn toneelstuk had willen laten eindigen door de stukken Oedipus en Antigone met elkaar te vermengen.
De beweegredenen van de personages in Bleke hemel zijn niet altijd even duidelijk. Dat maakt ze wat afstandelijk, maar dat kan ook zo bedoeld zijn door de schrijver. Daar kom je als lezer niet echt achter en dat schept een onbehaaglijk gevoel. Werd ik niet echt meegesleept, of was het verhaal juist effectief beklemmend? Het gedragene van de Griekse tragedies en de resonantie van de tragedie in het leven van de personages, maken het verhaal theatraal. Daar draagt Miks taalgebruik ook aan bij: lange volzinnen met woorden als ‘savoureren’, gewichtige vergelijkingen en bespiegelingen die soms geforceerd overkomen, maar ook heel mooi kunnen zijn, bijna een modern schilderij: ‘Ze hield haar bh en slipje aan, haar lichaam een rommeltje, hier en rib, daar een heupbot, weer ergens anders het zacht en rond van haar beuk, ze stond erbij alsof ze het zelf ook niet overtuigend vond.’
Waar Mik in ieder geval in slaagt is om de complexiteit van vriendschap en liefde, en de daarmee gepaarde uitspattingen van jaloezie en drift over te brengen. Toch bleef ik net als de personages met verwarring en gemengde gevoelens zitten: enerzijds was er herkenning, anderzijds was er die afstand tot het verhaal. Alsof ik als toeschouwer naar een toneelstuk zat te kijken over anderen die zelf niet weten wat er nu precies gaande was.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
