Verdwaald in herinneringen
[Recensie] Frans schrijver en Nobelprijswinnaar Patrick Modiano (1945) is een flaneur. Hij begeeft zich graag in menigten, dwaalt, lost op, neemt waar. Modiano’s echtgenote, Dominique Zehrfuss, getuigt in het voorwoord van Blue Aloha hoe hij “soms urenlang zich niet verroert en als een radar de stralingen van de tijd registreert”, eindeloos naar een gebouw kan staan kijken. Blue Aloha bundelt vier gevarieerde korte verhalen van Modiano, uit verschillende perioden van zijn leven, met een verhelderend nawoord en verantwoording door Dirk Leyman. Een veelzijdige ode aan een moeilijk te vatten schrijver en meester in de verdwaalkunst.
Elk werk van Modiano is een variatie op het thema herinnering. Karakteristiek zijn de melancholieke sfeer en de stad als labyrint, waarin personages verloren lopen en het pad kruisen van toevallige passanten met exotisch klinkende namen. Modiano dompelt zijn lezer onder in een obscuur verleden, lokt hem een spinnenweb van herinneringen in, en laat hem daar vervolgens achter. Paradoxaal genoeg, stelt Dirk Leyman in het nawoord, doet die verlatenheid bij hem niet bedreigend aan, maar vertrouwd en geruststellend.
In het eerste verhaal, Ik ben een eenzame jongeman… (de eerste tekst die Modiano publiceerde), vergelijkt hij de consumptiemaatschappij met een concentratiekamp waar gedetineerden, omgeven door prikkeldraad van roze plastic, verblind worden door luxeartikelen. Bedwelmende middelen zijn er vrij te krijgen en de opgesloten consumenten worden voor hun volgzaamheid beloond met strandvakanties. De pers helpt mee de propagandamachine draaiend te houden. Wat hebben de gedetineerden te klagen? Ze leven in luxeappartementen nabij shoppingmalls. Verwend als kinderen, goed verzorgd, gevoederd en voorzien van alle nodige medicatie, laten ze zich voor hun milde laatste slaap een voor een gewillig naar de kampdokter leiden. “De eenzame jongeman” verklaart met klem dat híj zich zal verzetten voor hij sterft.
Hartenkreet is een brief, geschreven vlak voor middernacht op 31 december, gericht aan een beroemde actrice op leeftijd. De briefschrijver kent de actrice niet persoonlijk. Om duistere redenen leeft hij ondergedoken in een bescheiden badplaats aan de Normandische kust. Hij schrijft haar omdat “=u de enige op de hele wereld bent bij wie ik mijn hart kan uitstorten”. In de brief kondigt hij een misdaad aan, waarvan hij het slachtoffer zal zijn. De briefschrijver heeft geen andere keuze dan de mensen, van wie hij zeker is dat zij hem zullen ombrengen, nauwkeurig te beschrijven. Is zijn hartenkreet een oprechte schreeuw om hulp, of niet meer dan een hunkering naar aandacht, een bede om liefde?
In De tijd geeft de schrijver gestalte aan Guy Scheffer, een levenskunstenaar, al een halve eeuw leeftijdloos, die nu en dan spoorloos verdwijnt en onder een andere identiteit plots weer opduikt. Scheffer is de verpersoonlijking van de moderniteit zelve. Vijftig jaar later zoekt de verteller de charismatische goeroe en zakenman op in het appartement aan de boulevard Richard-Wallace, de enige stabiele factor in Scheffers leven. Hij zal hem vragen naar het geheim van zijn verdwijningen. Maar Scheffer, even vluchtig als de tijd, is een meester in het ontglippen.
Modiano schotelt zijn lezers in Kalenderbladen een bundel losse notities voor, fragmenten uit een leven. Hoewel gelabeld met datums, namen, adressen, zijn het vergankelijke herinneringen die geen mens nog helder krijgt. Vergeefs probeer je tussen de fragmenten samenhang te vinden, een leven te reconstrueren. Meer dan onzeker gestamel en gemeenplaatsen die de aandacht afleiden, valt er niet uit te destilleren. ‘Kalenderbladen’ leidt nergens heen, het is niet meer dan de afdruk van een selectie die het geheugen maakte.
Hoe de vork werkelijk in de steel zit, kom je bij Modiano niet te weten. Hij suggereert en wijst vaag een richting aan. Verder moet de lezer het maar uitvlooien. In de voetsporen van “manisch rondschuifelende personages” loop je hoe dan ook verloren. De sleutel zit in wat Modiano niet schrijft. Zijn verhalen lijken wel een hybride organisme. Verleden en heden, plaatsen en personages vloeien in elkaar in het onbegrensde gebied tussen droom en werkelijkheid, waar tijd gestold is tot eeuwigheid.
—
Eerder verschenen op Geen dag zonder boek
