Kooman krijgt al na een jaar gelijk
Sinds de afschaffing van het melkquotum op 1 april 2015 is de melkprijs bij de boer met 20 procent gezakt. Deze daling is een direct gevolg van de hogere productie na het afschaffen van het melkquotum in heel Europa. De dreun voor de Nederlands melkboeren zal groot zijn. Anderhalf jaar geleden publiceerde Kees Kooman zijn boek Boerenbloed over de melkproblematiek. Hij krijgt op vele punten gelijk.
[Essay] Sicco Mansholt (Europees Landbouwcommissaris van 1958 tot 1973) had een droom: de landbouw zo te hervormen dat boeren over een vast inkomen kunnen beschikken. Om dat te bereiken was destijds schaalvergroting nodig en moesten subsidieregelingen garanderen dat de boeren een minimumprijs voor hun producten kregen. De hoeveelheid melk en boter die door deze maatregelen op de Europese markt kwamen, groeide echter zo gigantisch dat er een zogenaamde ‘melkplas’ en ‘boterberg’ ontstonden. Uiteindelijk krijgt Mansholt spijt van de invoering van de landbouwsubsidies en schaalvergroting. Maar zijn pogingen om deze ongedaan te maken mislukken, onder andere door verzet van de boeren die inmiddels in groten getale afhankelijk zijn geworden van subsidie uit Brussel.
Melkquotum
Om de hoge kosten van de subsidies, die alsmaar stijgen door de groeiende melkproductie en de dalende melkprijs op de wereldmarkt, te beperken voert de EU in 1984 het melkquotum in. Een melkquotum is het recht een bepaalde hoeveelheid koemelk te produceren. Wie teveel produceert moet een superheffing betalen. Omdat het toegestaan is het melkquotum door te verkopen gaat de schaalvergroting door. Kleine bedrijven kunnen het hoofd niet meer boven water houden en verdwijnen. Grote bedrijven willen van de beperkende melkquota af. De subsidies worden langzaam afgebouwd en de melkquota vanaf 2005 stapsgewijs verhoogd. Op 1 april 2015 komt er een einde aan het melkquotum.
Mak, Westerman en Kooman
In oktober 1996 verschijnt Hoe God verdween uit Jorwerd, de bestseller van Geert Mak, die de gevolgen voor het Friese platteland beschrijft van de landbouwpolitiek in de periode van 1945 tot 1995. Een andere bestseller verschijnt in 1999: De graanrepubliek van Frank Westerman. Het leven en de denkbeelden van Sicco Mansholt vormen daarin het uitgangpunt om de veranderingen in Noordoost Groningen te beschrijven.
In maart 2015 verschijnt er opnieuw een boek over de problematiek rond schaalvergroting en de gevolgen voor het platteland: Boerenbloed: Melkquota, megastallen en het verdwenen idyllische platteland. De auteur is Kees Kooman, onderzoeksjournalist en schrijver van o.a. De Woekerpolisaffaire en Sprintkoninginnen: Van Fanny tot Daphne.
Boerenbloed
Kooman woont in het Friese dorpje Ee. De boeren in de omgeving hebben met hard werken hun fortuin verdiend, maar staan nu op een kruispunt. Door het opheffen van de melkquota kunnen de melkrobots en zuivelfabrieken na 31 jaar eindelijk op volle toeren gaan draaien. Er liggen al scenario’s klaar voor 20 tot 30 procent productiegroei. Maar Kooman verwacht dat die melk een hoge prijs zal hebben: vervuilde en uitgeputte grond, een stikstofprobleem door extreme (kunst)mestproductie, ziektes en uitsterven van dieren, een veranderend landschap met megastallen. En kan de markt al die melk wel aan? vraagt hij zich af.
Kooman gaat op onderzoek uit. Hij praat met wetenschappers, politici en milieubeweging over de kansen, de bedreigingen en zelfs de gevaren voor de melkveehouderij. Maar vooral met de boeren zelf. Kiezen zij voor grootschaligheid of juist niet, wat zijn hun dromen en ambities?
De manier waarop Kees Kooman bovenstaande ontwikkelingen als onderzoekjournalist verwoordt, overtrof mijn verwachtingen. Het had een droog verhaal kunnen worden, met slechts feiten en meningen. Dat is het beslist niet. Het boek is goed opgebouwd door steeds het verhaal van een boer en zijn gezin af te wisselen met het verhaal van deskundigen. Juist over het onderwerp dat bij die betreffende boer een rol speelt. De boeren, die er allemaal andere ideeën op na houden en zeer verschillende karakters hebben, krijgen per hoofdstuk een specifieke aanduiding, zoals: de gelukkige boer, de moderne boer, de biologische boer, de ambitieuze boer etc. De titels van de tussenliggende hoofdstukken zeggen ook genoeg: de boerderij als apotheek, de kunst van het boerenlobbyen, een grutto van papier.
Zwart-wit foto’s geven goed weer hoe het was, hoe het is, hoe het wordt en wat er verdwijnt. Hier passen geen kleurenfoto’s bij. De aandacht blijft bij de tekst en de impliciete boodschap.Het boek leest heel prettig en dat komt vooral door de stijl van schrijven. Geen stijve krantentaal, maar mooie beeldspraken, rake sfeerbeschrijvingen en speelse humor leiden je door een materie die tot nadenken en droefenis stemt en die wijst op ontwikkelingen die onontkoombaar maar desondanks onwenselijk zijn. De balans tussen het mooie, rustieke platteland en de drang naar de meest economische productiemethoden is helemaal doorgeslagen. Ook al laat hij de tegenstemmen horen, het verdriet om wat verloren dreigt te gaan sijpelt door de zinnen heen.
“Genoteerd in de schemering: de volmaakte stilte van een zaterdagochtend. De zomer met een been in de herfst, en de geur van de uitgebloeide bloemen in het bordes. Kruidig, fijn parfum. Bijen zoemen nog en je hoort ook het geluid van de wespen die een hol hebben gemaakt in de grond, ze vliegen in en uit. Stil. Dan hoor je ook in de verte het gekras van de kraaien, en het vrolijke gekwetter van de laatste boerenzwaluw. Morgen op weg naar Afrika. Heel soms de klaagzang van een koe, roepend om het kind dat ze gisteren heeft gebaard. Tsjilpende mussen in overvloed, en heel zacht ruisen de essen, want het is bijna windstil. Het weiland ziet er zo frisgroen uit, zo uitnodigend.”
Inmiddels zijn we ruim een jaar verder. De sombere verwachtingen en zorgen van Kooman lijken uit te komen. Sinds de afschaffing van het melkquotum op 1 april 2015 is de melkprijs bij de boer met 20 procent gezakt. Deze daling is een direct gevolg van de hogere productie na het afschaffen van het melkquotum in heel Europa. De prijs van onbewerkte melk daalt al vanaf november 2013, berekent het CBS. Vanaf die datum gerekend, is de prijs die de boer in juli 2016 kreeg bijna 44 procent lager. Dat geeft problemen bij de aflossing van de leningen die afgesloten werden voor de megastallen. Ook het mestoverschot blijkt veel groter dan verwacht.
Wat moet ik er nog meer van zeggen? Vergeet Boer zoekt vrouw, want dat idyllische plaatje heeft niets met de keiharde werkelijkheid te maken. Voor wie meer wil begrijpen van de huidige problematiek, is Boerenbloed een informatief en prettig leesbaar boek. Het hoort naast Mak en Westerman in de boekenkast. Je wordt er niet vrolijk van, maar gelukkig verzachten het taalgebruik en de stijl van Kooman veel.
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
