Huntington houdt stand
[Recensie] Mensen, gemeenschappen, landen en beschavingen definiëren zichzelf niet alleen aan de hand van wat zij zijn, maar net zo goed aan de hand van wat zij niet zijn – of zelfs tégen wie zij zijn. Dat is een ontnuchterende waarheid. Het is, zo zou men kunnen stellen, één van de bronnen van de westerse identiteitscrisis na de ineenstorting van de Sovjet Unie. En het is een van de centrale inzichten in Samuel P. Huntingtons The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order uit 1996. De politicoloog voorspelde in zijn beroemd geworden studie dat, nu de Koude Oorlog ten einde was, “cultuur en culturele identiteit de scheppende kracht zou zijn achter verschillende patronen van cohesie, desintegratie en conflict in de wereld”. Ruim 20 jaar na haar originele verschijning wordt Huntingtons boek opnieuw in Nederlandse vertaling uitgebracht door uitgeverij Hollands Diep. En daarbij valt op hoe weinig Huntingtons inzichten aan actualiteit hebben ingeboet.
Bekend bij velen is zijn opmerking over de ‘bloederige grenzen’ van de islamitische beschaving, die hij overigens met uitgebreid cijfermateriaal ondersteunde en deels verklaarde vanuit de bevolkingsopbouw van de islamitische wereld. Minder bekend is zijn analyse van de verslechterende betrekkingen tussen de Chinese en Westerse beschaving. Ondanks Huntingtons noodzakelijkerwijs tot de jaren ‘90 beperkt gebleven blikveld, werpt dit deel van het boek een interessant perspectief op de huidige verhoudingen tussen de China en de Verenigde Staten. Zet Trump met de dreiging van een handelsoorlog de harmonieuze relatie tussen Oost en West eigenhandig op het spel? Of is zijn beleid een uitvloeisel van trends die al decennia geleden in gang zijn gezet?
Sterker nog, geldt dat niet voor zijn verkiezing überhaupt? Huntington beperkt zich gedurende het grootste gedeelte van zijn boek tot conflicten tussen landen, die elk tot een andere beschaving behoren. Maar ook binnen landen bestaan verschillende identiteiten, al dan niet aan een beschaving gelieerd. Ruim twintig jaar voordat de altijd met hem in één adem genoemde Francis Fukuyama een boek over identiteitspolitiek neerpende, voorzag Huntington deze praktijk al opkomen. Dat hoeft, zijn paradigma in acht nemend, ook niet te verbazen. De vraag aan welke kant iemand staat – het communisme of het kapitalisme – is vervangen door een fundamenteler vraagstuk: ‘Wie ben je?’ En waar op de eerste vraag nog compromissen of strategische onthouding tot de mogelijkheden behoorden, lijkt dat voor de tweede vraag niet op te gaan. De politicoloog voorspelt dan ook tumultueuze tijden voor multiculturele landen. Zowel Amerika als de Europese landen lopen het risico verdeelde samenlevingen te worden, opgesplitst in een Engels- en Spaanstalige, en een Westerse en islamitische gemeenschap respectievelijk.
Of dat ook daadwerkelijk zal gebeuren, moet uiteraard nog maar blijken. Vast staat dat het Huntingtoniaanse paradigma zijn waarde heeft bewezen als het op de interpretatie van 21e eeuwse (wereld)politiek aankomt. Botsende Beschavingen zou daarom, zoals Andreas Kinneging in zijn inleiding schrijft, “tot de geestelijke bagage van ieder ontwikkeld mensen moeten behoren; en a fortiori tot die van degenen die politieke verantwoordelijkheid dragen.” Dat is een boodschap die ik alleen maar kan onderschrijven.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
