Domheid kent geen tijd
[Recensie] Door opleidingen ‘creative writing’ verschijnen er nu technisch perfecte maar ook bloedeloze boeken. Spannender zijn boeken waar een draadje aan los is. Natuurlijk is Gustave Flaubert een fabuleus auteur, maar aan zijn laatste (conceptuele) roman Bouvard et Pécuchet (1872-74) vertilde hij zich nogal.
Het boek gaat over twee mannen die zich dankzij een erfenis aan een droomproject wijden. Ze willen alle geleerdheid van de wereld samenballen in definitieve deelstudies. Ongehinderd door kennis van zaken gaan ze diverse takken van wetenschap en ook cultuur te lijf: anatomie, archeologie, land- en tuinbouw, kunst, geologie, geneeskunde, geschiedenis. Ondanks hun aanvankelijke geestdrift lopen ze telkens hopeloos vast en beginnen dan maar weer aan een nieuw vakgebied.
Hetzelfde overkwam Flaubert zelf met dit boek. Zijn idee was om alle dommigheden van zijn tijd in een raamvertelling op te tekenen. Hij deed dat met satanisch genoegen wat het boek ook nu nog zo grappig maakt. Uiteindelijk keerde het boek zich tegen hem als auteur. Het bleef achter als onvoltooid manuscript.
Met 20ste en 21ste eeuwse blik zie je dat Bouvard et Pécuchet vooruitloopt op wat bijvoorbeeld Roland Barthes in zijn Mythologies (1957) deed: alledaagse aannames en clichés als populaire cultuur serieus interpreteren. Deze Nederlandse uitgave gaat vergezeld van vergelijkbare knipsels en citaten die Flaubert midden 19de eeuw verzamelde. Als bonus volgt zijn woordenboek(je) van conventionele ideeën: dat spinazie de maag schuurt bijvoorbeeld.
Een mooie nu zou zijn dat een hart altijd onder de riem gestoken dient te worden. Nietszeggend geraakte uitspraken, alleen geschikt om praatjes-voor-de-vaak te stofferen.
Bouvard en Pécuchet pretenderen ‘s werelds wijsheid in pacht te hebben. Maar inhoudelijk vallen hun studies door gebrek aan visie en selectie als los zand uiteen. (En zulke boeken-van-zand schreef Jorge-Luis Borges weer in 1977).
Prachtig is de dialoog over hoe Bouvard en Pécuchet zich verstrikken in de vraag waardoor zich het sublieme in de kunst zich onderscheidt. Zij stellen: door het zuivere inzicht! Mooi. Maar dat komt ook weer ergens vandaan. Van de goede smaak. Duidelijk. En smaak dan? Die wordt gedefinieerd als een bijzonder onderscheidingsvermogen, een snel beoordelingsvermogen en de gave bepaalde verbanden te beheersen. Kortom, smaak is smaak en dat op zich zegt allemaal niets over hóe je die kunt verwerven.[…] Maar hoe volmaakt en smaakvol een werk ook is het zal nooit smetteloos zijn. Er bestaat ook nog zoiets als onvergankelijke schoonheid, waarvan wij de wetten niet kennen, want het ontstaan ervan is een mysterie.”
Dit gezegd hebbende… het regelmatig (her)lezen van Bouvard et Pécuchet waarschuwt je voor hoogmoed en de vaststelling dat je zelf met een uitzichtloos “definitief allesomvattend” project bezig blijkt te zijn.
—
Eerder verschenen op Allerogen
