Bowie’s Boekenkast

Was David Bowie een luie lezer?

Popmuzikant David Bowie was een verwoed lezer, tijdens zijn vele reizen en tours las hij alles wat los en vast zat. Maar las hij eigenlijk wel (de) goede boeken?

[Essay] Natuurlijk is Bowie’s boekenkast een heerlijk boek. Muziekkenner en journalist John O’Connell heeft er een waar feest van gemaakt. In 100 korte stukjes vertelt O’Connell over Bowie’s 100 belangrijkste boeken, een lijst die Bowie drie jaar voor zijn dood samenstelde. O’Connell is belezen en kent David Bowie goed, zowel zijn muziek als zijn leven. De journalist weet bij elk boek dat hij beschrijft interessante biografische informatie over Bowie’s leven te koppelen aan de intellectuele en kunstzinnige interesses en voorkeuren van de artiest. Het gaat dan niet om de roddels, over met wie Bowie het wanneer deed of hoeveel drugs hij gebruikte, maar vooral om te snappen hoe het genie Bowie in elkaar stak, waar hij zijn inspiratie vandaan haalde en hoe dat vervolgens in zijn muziek terecht kwam. We lezen hoe de romans of gedichten van Camus, Eliot en Kerouac indruk maakten en waar en waarom Bowie hun boeken las. We lezen hoe hij op zoek was naar voorbeelden in kunst en popmuziek, geen wonder dat bijna 20 van de 100 boeken gaan over deze domeinen.

Zoektocht
Volgens O’Connell was Bowie heel zijn leven op zoek naar wie hij was en kon zijn. Hij citeert Bowie die in 2002 zei: Ik ben afgrijselijk lang […] eigenlijk alleen maar op zoek geweest naar mezelf, naar inzicht in het hoe en waarom van mijn bestaan, naar waarvan ik gelukkig werd in het leven, naar wie ik precies was en datgene van mezelf waardoor ik me wilde verschuilen.”

O’Connell vervolgt dan: “Het belang van lezen in deze zoektocht kan niet onderschat worden, want lezen houdt onder […] meer in dat je ontsnapt naar andere mensen, naar andere zienswijzen, andere denkwerelden. Het stelt je in staat jezelf achter te laten om er oneindig verrijkt naar terug te keren.” En dat deed Bowie. Interessant maar niet verwonderlijk is dat Bowie, die in zijn leven als kunstenaar als een ware kameleon de ene identiteit na de andere aannam, als lezer een ware eclecticus is. Hij las boeken vanuit alle windstreken, zowel fictie als non-fictie, zowel populaire wetenschappelijke werken, veel geschiedenis en politiek, als obscure boeken over esoterie en religie. Bij elke nieuwe identiteit die Bowie zich aanmat, ging eerst een eerder toevallige en chaotische dan grondige studie aan vooraf. Bowie verdiepte zich in UFO’s, las veel sciencefictionauteurs en romans over buitenbeentjes, mensen die we abnormaal zouden noemen. Uiteindelijk leverde hem dat het karakter van Ziggi Stardust op. Voor het album Heroes verdiepte hij zich in de Duitse geschiedenis van de Weimarrepubliek en las hij bijvoorbeeld Berlin Alexanderplatz van Döblin en Before The Deluge by Otto Friedrich. 1984 van Orwell, een roman die grote indruk maakte, kwam terug in nummers als Big Brother en We are the dead op Diamonds Dogs.

Racisme
Niet alleen als het om zijn carrière aankwam, maar ook rond andere zaken in zijn leven las Bowie zich in. Om meer te snappen hoe racisme werkte, zeker relevant met een zwarte vrouw en getinte dochter, las hij meters romans, autobiografieën en studies van zwarte auteurs of (zwarte) deskundigen. Bowie las psychologieboeken om zijn broer die psychiatrische patiënt was beter te snappen. Veel boeken in zijn lijst gaan over het moderne Amerika, waar hij zich als Engelsman vestigde.

Bowie zocht voortdurend naar vernieuwing en nieuwe inzichten, en boeken lezen bracht hem dat, dat is de conclusie van Bowie’s Boekenkast.

Excessen-literatuur
Toch missen er een hoop boeken die je in de lijst met belangrijkste boeken van deze intellectuele en bevlogen zanger zou mogen verwachten. We weten natuurlijk niet of hij veel Russische, Franse of Duitse literatuur heeft gelezen, mogelijk bevielen hem deze boeken niet, maar op de lijst komen ze nauwelijks voor. Geen Dovstojevsky of Tolstoi, geen Zola, geen De Beauvoir, geen Thomas Mann, nauwelijks negentiende-eeuwse literatuur, vooral twintigste-eeuwse.

Literatuur bij Bowie was excessen-literatuur, tot zijn belangrijkste boeken behoren nauwelijks psychologische of historische romans, het gaat vooral over buitenbeentjes, mensen die niet meedoen met de mainstream, mensen die anders zijn, absurde levens leiden of in absurde situaties moeten zien te overleven. Boeken als De vreemdeling van Camus en A Clockwork Orange over de perverse mots van Anthony Burgess waren enkele van zijn favorieten. Je zou haast durven concluderen dat Bowie alleen maar literatuur las om weer een zoveelste typetje te kunnen bedenken.

Opvallend ook hoe weinig filosofie of wetenschap op Bowie’s lijst staan. Ik kom maar één echt filosofieboek tegen en niet eens een goed boek aldus O’Connell. Nietzsche wordt een keer genoemd, maar ook andere filosofische buitenbeentjes als Kierkegaard of Schopenhauer hadden hem toch moeten boeien. Of Foucault desnoods, om de mensen die buitengesloten worden te snappen. En waarom niet wat boeken over sterrenkunde geraadpleegd voor Ziggy, maar uitsluitend SF-romans?

Taaie studies
Bowie, zo schetst John O’Connell, was een intellectuele omnivoor, maar ik zou daaraan willen toevoegen dat hij ook een gemakkelijke of zelfs luie lezer was, vooral boeken die gemakkelijk weglezen, geen taaie studies. Niet dat we dat Bowie kunnen verwijten met een zo druk en complex leven. Dan ga je misschien niet zo snel even rustig zitten voor Thomas Manns Der Zauberberg of de Kritik der Reinen Vernunft van Kant.

O’Connell waarschuwt voor overhaaste conclusies. In zijn voorwoord zegt hij: “Let wel [de lijst bevat] de belangrijkste en invloedrijkste boeken, dus niet zijn favoriete boeken.” Een lijst van boeken die Bowie hielpen om te worden die hij was, de kameleontische artiest met tientallen gedaanten, de liefhebbende echtgenoot die boeken over racisme en onderdrukking las om beter te snappen wat het is in de VS om zwart te zijn, de nieuwkomer in Amerika die wilde snappen wat de VS nu was. En daar is natuurlijk ook weer helemaal niets mis mee, maar toch is het jammer dat O’Connell niet de lijst met de echt favoriete boeken van Bowie als basis voor zijn boek kon gebruiken. Bowie was altijd een meester in het zich verbergen, wilde zich niet bloot geven. Hij gaf weinig interviews, beschermde zijn privéleven. Bowie’s boekenkast laat vooral de artiest Bowie zien. Ook als het om zijn boeken gaat mogen we weer gissen wie de echte David Bowie was.

—

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Genres in Bowie’s boekenkast

• Geschiedenis: 10 (Geschiedenis van de VS: 4, Geschiedenis Rusland: 3, China: 1, Engeland: 1, Duitsland: 2)
• Popmuziek: 10
• Strips/boeken over strips: 5
• Literatuur: 48, waaronder 1 toneelstuk en diverse gedichten of epen zoals de Ilias, Dantes Inferno en The Wasteland van Eliot. Van de 48 boeken zijn er slechts 10 niet van oorsprong Engelstalige boeken. Slechts 1 Russische roman (De Meester en Margarita van Michail Boelgakov, 3 Franse (De vreemdeling van Camus, Madame Bovary van Flaubert en De zangen van Maldoror De Lautréamont)
• Psychologie: 2
• Religie: 3
• Essays: 4, met name over hoe het er in Amerika aan toe gaat (racisme, fakenieuws, onwetendheid)
• Kunst en boeken over de Kunstscene: 8
• Filosofie: 1
• Science Fiction: 2
• Reclame: 1
• Reisboeken: 1
• Diversen: 5

Totaal: 100