De bijl waarmee een bevroren zee wordt opengespleten
In de documentaire A.L Snijders, een handige dromer uit 2012 van Joost Conijn loopt A.L. Snijders als een keuterboertje rond op zijn boerderijtje in de Achterhoek, maar dan wel een keuterboertje met de Constantijn Huygensprijs op zak. Dat wonderlijke feit schreeuwt om een nadere kennismaking met deze schrijver van zeer korte verhalen (zkv’s). Hoewel nooit precies te zeggen valt in hoeverre Snijders volgens de werkelijkheid schrijft – in het begin van de documentaire vraagt hij zich af hoe hij zich zal tonen – komen we in de nieuwe bundel zkv’s, Brandnetels & verkeersborden wel het nodige te weten over de inmiddels 73-jarige schrijver. Hij komt uit een anarchistisch nest in Amsterdam, zijn moeder en broer waren filosoof. Iin 1971 vertrok hij met vrouw en kinderen naar Gelderland, hij werkte twaalf jaar als docent Nederlands op de politieschool in Lochem en hij heeft een voorliefde voor de Tao Te Ching.
Ook Joost Conijn komt regelmatig in de zkv’s voor. De vriend van Snijders scheurt met zijn Citroën Masarati af en toe het erf op. Volgens Snijders is niet hij, maar Joost Conijn de handige dromer. De filmmaker heeft immers verstand van allerlei technische zaken tot de werking van de startmotor van de oude Ferguson aan toe. Zijn spectaculaire vlucht met een onooglijk vliegtuigje over Afrika stond model voor Joe Speedboot van Tommy Wieringa. Zo hoor je nog eens wat.
De bundel telt 194 zkv’s. Ze zijn geschreven in de periode van oktober 2010 tot eind 2011. De actualiteit komt zijdelings aan de orde. De boer heeft zijn handen al vol aan klussen zoals lassen, houthakken en zkv’s schrijven en inspreken voor de VPRO-radio, maar na toekenning van de Constantijn Huygensprijs in 2010 wordt hij ook regelmatig uitgenodigd voor een toespraak of lezing en hij ontvangt veel brieven en e-mails. In deze periode leest Snijders onder meer in het Verzameld werk van Karel van het Reve en ontwikkelt daarover in de zkv’s weer gedachten, zoals over Russische intellectuelen die weigerden de dader te verklikken die een terroristische aanslag op de tsaar wilde plegen.
In de zkv’s haken vaak twee ideeën in elkaar. Als in een cirkelgang worden ze op een originele manier met elkaar verbonden. Zo begint ‘Lek’ met de voor de schrijver onbekende uitdrukking ‘schiet me lek’ die hij op de politieschool hoort en eindigt ook weer met dezelfde krachtterm, nu naar aanleiding van de hypercorrecte schrijfwijze van de plaats Bakkem (Bakkum). Soms sluiten twee verschillende zkv’s op elkaar aan, zoals ‘Mei van Gorter’ en ‘Bowlen’. In het eerste zkv hoort de leraar van een leerling die goed kan bowlen tot zijn verrassing dat die de Mei van Gorter voor zijn verjaardag heeft gekregen, waarop hij besluit de jongen in het vervolg altijd met een hoog cijfer te belonen. In het tweede zkv wordt hij een paar jaar later aangesproken door de desbetreffende jongen. Hij kan zich de leerling niet meer herinneren. ‘Wat ik me wel herinner is de Mei van Gorter, en ook herinner ik me dat ik tot zulke dingen in staat was. De grote lijnen van mijn leven ontsnappen me niet, alleen de kristallen.’
De schrijver gaat op een boeiende manier met de werkelijkheid om. Het is geen verzinnen, want dat vindt hij maar moeilijk en tijdrovend. Het is vooral de ontwapenende toon die de muziek maakt. Een simpele boer is daarvoor de uitgelezen figuur.
De enige kip van de boer is ontsnapt aan een vos door in een boom te vluchten. Als Snijders in een vraaggesprek in december 2010 met Wim Brands meldt dat hij het beest al een paar dagen kwijt is, leidt dat tot bezorgdheid onder de luisteraars. De zkv ‘Aap’, die hij schreef na het winnen van de Constantijn Huygensprijs, gaat over de aap die een schrijver zonder prijs volgens Gerrit Komrij altijd op zijn schouder heeft zitten. De schrijver zet hem op symbolische wijze buiten de deur.
Deze bundel, met op de omslag een prent van Gummbah, heeft een wat prozaïsche titel die verband houdt met een uitspraak van de schrijver over de oogst van een mensenleven. Hoewel Snijders zelf een dikke roman zou willen schrijven, hoop ik dat hij zich aan zkv’s blijft wijden. Vrij naar Kafka zegt hij dat een boek een bijl is waarmee de bevroren zee in ons wordt opengespleten. Dat geldt ook voor zijn zkv’s. Ik ben alweer benieuwd naar de volgende bundel waarin hij ongetwijfeld de openhartige documentaire van Joost Conijn vaker dan eens ter sprake zal brengen. Overigens zijn de vier beloofde prenten van Gummbah niet in de paperback opgenomen. Uitgever Afdh, een uitgeverij zonder winstoogmerk, laat weten dat lezers het ansichtvel bij de uitgeverij kunnen opvragen.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
