"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Canada

Zondag, 23 augustus, 2015

Geschreven door: Richard Ford
Artikel door: Chris Reinewald

Hoe een klunzige bankoverval tot nog erger leidt

[Recensie] Grensoverschrijdingen. In het oeuvre van de Amerikaanse realist Richard Ford komen nogal wat verbrokkelende gezinnen voor. De definitieve versie van dit oerverhaal lijkt Ford in het magistrale Canada te hebben vastgelegd. Niet meer als kort verhaal maar als kloeke Great American Novel.

Ford valt met de deur in huis. Weer zijn we in het uitgestrekte noordwesten van de VS, in de staat Montana. Er vindt een bankoverval plaats en er volgt zelfs nog een dubbele moord. Dat we het maar alvast weten. Na die aankondiging ontrolt de roman Canada zich in een traagheid, die je het ergste doet vrezen. Toch werkt deze langzame maar uiterst nauwkeurige verteltoon perfect. Onsensationeel en daarom zo indringend vertelt de hoofdfiguur Dell in een lange terugblik wat hem als 15-jarige overkwam.

In het eerste van de drie delen – van ongelijke lengte – zet Ford prachtig het gezin neer: een muizige, artistieke moeder, die nooit die blaaskaak uit de luchtmacht had moeten trouwen. Hun uit de hand gelopen vrijage resulteerde in een tweeling: een jongen en meisje, Dell en Berner. Weg die gedroomde literaire loopbaan aan de universiteit. En toen was ze tegen de zin van haar intellectuele joodse familie maar met die vliegenier getrouwd. Haar vader en moeder wensten haar daarna nooit meer te zien. En haar man? Na zijn oneervol uitslag uit de luchtmacht – gescharrel met etenswaren – ontpopt hij zich als een goedlachse oplichter die steeds verder in de problemen raakt.

Dell, een goed gelovig en weinig opstandig puber verbaast zich oprecht dat zijn ouders hem ergens buiten blijken gehouden te hebben: een bankoverval. Met de buit wilde vader zijn schuld voor vervoer van smokkelwaar voldoen aan de weinig spraakzame maar opdringerige Indiaan die geregeld aan de deur komt. De kraak blijkt ook nog eens zo klunzig te zijn uitgevoerd dat binnen 24 uur de politie aanbelt. Paniek blijft uit. Het overkomt het gezin gewoon zoals het meer overkomt.

Boekenkrant

Geen spektakel. Discreet worden Dell en Berner apart gezet. Achter gesloten deuren verhoren de gedecideerde agenten hun vader en moeder. En nemen ze daarna mee naar het bureau.

Dell en zijn bitsige zusje blijven verbluft achter. Die avond doen ze onwillekeurig hun ouders huwelijk na. Neutraal vertelt Dell over wat tussen Berner en hem gebeurt. “Gewenste” of “ongewenste intimiteiten”, dat laat hij in het midden. In ieder geval lijken de handelingen onder de gegeven omstandigheden noodzakelijk.

’s Nachts neemt Berner stiekem de benen naar een opportunistisch vriendje, die haar een gelukkige toekomst voorspiegelt. Dell zingt het thuis even alleen uit tot een vage vriendin van zijn moeder hem op haar verzoek komt ophalen. Ze rijdt hem – onopvallend – naar Canada. Ergens in Saskatchewan brengt ze Dell onder bij een familielid: een louche hotelier. De man blijkt net zo’n non-valeur als zijn vader. Alleen is hij geen kluns en heeft hij zelfs een strafblad in de VS. Daarom vestigde hij zich in dit godvergeten oord. Dat schept een band, meent de crimineel quasi-ruimhartig. Maar Dell heeft helemaal niks kwaads op zijn geweten waarvoor hij vluchten moest.

In het tweede deel verandert Dells genoegzame, Amerikaanse suburbiaanse puberleventje. In Canada moet hij een barre strijd om het bestaan leveren. Op een idiote manier raakt hij ook daar weer betrokken bij gedoe van een volwassen opschepper. Tijdens een jachttrip, waar hij assisteert, is Dell getuige van een dubbele moord.

Dit feit heeft Ford – net als de overval – al een paar keer aangekondigd. Riskant, want zo geef je een zekere spanning weg, maar het werkt. Het versterkt zelfs de natuurlijke manier waarop een jongen als Dell zijn verhaal zou vertellen. Met kleine stapjes, heen en weer. Dells overpeinzingen over een gedroomd volwassen leven, maar dat zo’n bizarre wending neemt, zijn vroegwijs dan weer kinderlijk.

Het oversteken van een grens doe je niet alleen geografisch maar ook psychologisch.

Dan zou het verhaal zou af kunnen zijn, maar er komt nog een dun, derde deel dat alles ervoor in perspectief zet. De toon verandert. Hier spreekt dan ook een universitair docent letterkunde van 66: Dell, inmiddels een brave archetypische Canadees. Hij is zo saai als Amerikanen Canadezen meestal vinden. De gepensioneerde Dell beseft zijn eigen burgerlijkheid des te meer wanneer hij – na jaren – zijn verloederde tweelingzus terugziet. Berner blijkt een aardje naar haar vader en hij?

Hem overkwam na de roerige periode tussen zijn 15e en 16e hoegenaamd niets noemenswaardig meer. Hij is een beroepsbeschouwer geworden die het enthousiasme van zijn studenten over wild en meeslepende literatuur – onuitgesproken – tempert door wat hem zelf ooit overkwam.

Ford baseerde ‘Canada’ op een notitieboekje van een jongen dat hij jaren geleden in een rommelwinkel vond en pas weer jaren later om- en uitwerkte. Ook hier toont hij zich weer een ware grootmeester in het beschrijven van wringende situaties waarin naar wat levensgeluk hakende mensen kunnen terecht komen, zoals in een goede countrysong.

De term kitchensink-realisme, met de korte anekdotische verhalen van Raymond Carver als belangrijkste representant, lijkt al lang niet meer zo toepasbaar op Ford. Hij bereikt – zeker in Canada een onuitgesproken, meerlagige diepgang die Carver in zijn compacte wrangheid toch wel ontbeert.

Lees Canada bij voorkeur in oorspronkelijke Amerikaanse versie, vanwege de nauwkeurigheid van de taal en de sfeerkleuring.

Eerder gepubliceerd op Tuinhuis (besloten website voor non-fictieschrijvers)


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

De opmars van robots