Cardano of het handboek van de kwantumastroloog

[Recensie[ Over Gerolamo Cardano (1501–1576) — beroepsgokker, wiskundige, arts, filosoof, schrijver, astroloog en algemeen opschepper — is veel geschreven, te beginnen met een autobiografie. Het “handboek’ van wetenschapsjournalist en Cardano-fan Brooks is helemaal geen handboek maar een losjes verteld levensverhaal in combinatie met nogal onbegrijpelijke speculatieve interpretaties van de kwantummechanica.  De astrologie komt amper aan bod. Cardano’s eerste stappen op dat gebied vormen eerder populaire astronomie dan een voorspellingstechniek. Brooks schildert zichzelf als in gesprek met Cardano, in de cel waarin de Italiaan in 1570 op verdenking van ketterij door de Inquisitie gevangen werd gezet, misschien wegens een horoscoop van Jezus. Brooks’ literaire truc is een imitatie van Cardano’s dialoog Carcer (pas in 2014 uitgegeven) waarin Cardano met de gevangen gezette humanist Lucilio Filalteo praat.Hoezo ‘kwantum’? Cardano’s boek over kansspelen verscheen pas na de verhandelingen van Fermat, Pascal en Huygens. Cardano is het bekendst om Ars magna uit 1545, met daarin onder meer de gedeeltelijk van Tartaglia gestolen oplossing van de derdegraadsvergelijking, omslachtig en verwarrend opgeschreven. In moderne notatie is de methode van Cardano als volgt: los

x³ = ax + b

op door x = y + a/(3y) te substitueren. Bij a = −6 en b = 20, of bij a = 1 en b = 0, zie je de kleine gehele oplossingen zo zitten. Als je het recept toepast, zie je vanzelf waarom het zo lastig is als je de complexe getallen eigenlijk niet snapt — zoals Cardano. Brooks houdt Cardano voor de grondlegger van de kwantumtheorie omdat die iets deed aan waarschijnlijkheid en complexe getallen. Tja.

Verbazingwekkend

Cardano klom van bittere armoe op tot grote faam, als wiskundige maar ook als filosoof en arts (hij hielp een belangrijke politicus, de Schotse aartsbisschop Hamilton, van astma af). Hijverviel weer tot de  bedelstaf, waarna het toch weer beter ging. Het verbazingwekkende verhaal van Cardano’s leven is vol ziekte, dood, geweld, moord, verraad en zelfs aantijgingen van pedofilie. We lezen dat Cardano eerst geen arts mocht worden omdat zijn ouders niet getrouwd waren. We horen dat in die tijd openbare wiskundewedstrijden drukbezochte spektakels waren.

Cardano publiceerde in 1542 De consolatione. Het werd in 1573 in het Engels vertaald, en Hamlets gevoelens — ‘to be or not to be’ — lijken regelrecht uit Cardano’s boek te komen. Shakespeare moet het boek gekend hebben. In de achttiende eeuw werkte de differentiaalrekening prima maar men snapte het oneindig kleine niet. Het devies was: “Doe maar, dan komt het geloof vanzelf”. Er ging vrijwel de hele negentiende eeuw overheen voor de wiskundigen eruit waren. De kwantumfysica levert nu geweldige resultaten, maar de interpretaties zijn nog vrijwel allemaal kunstige verzinsels. We mogen hopen dat de fysici er over een eeuw wel uit zijn, maar zover is het nog niet.

—

Eerder verschenen in Skepter