"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Casablanca voorbij

Dinsdag, 2 maart, 2021

Geschreven door: Linda Asselbergs
Artikel door: Gerbert Bakx

Het leven van transgenderpionier Corinne

[Recensie] Volgens de code Napoléon uit 1804 was de vrouw wettelijk gehoorzaamheid verschuldigd aan de man, in ruil voor het onderhoud en de bescherming die deze haar bood. De bestemming van de vrouw lag in het huwelijk. In 1948 kregen vrouwen in België stemrecht maar bleven nog tot in 1958 wettelijk handelingsonbekwaam. Vandaag de dag vormen vrouwen 60% van de studenten in het hoger onderwijs.

In 1949 publiceerde Simone de Beauvoir haar bezielend werk Le deuxième sexe waarin zij inhoud gaf aan het begrip ‘gender’ en het feminisme meteen een nieuwe impuls verstrekte. De stelling van de Beauvoir was dat men niet als vrouw geboren wordt maar dat men vrouw wordt. Met andere woorden: geslacht is een biologisch begrip maar gender is een cultureel begrip. Vandaag is denken over gender, genderneutraliteit, transgenderisme en andere ‘gender issues’ weer aan de orde van de dag. Daarmee zijn we terug bij Simone de Beauvoir, het feminisme, Darwin en het debat over natuur en cultuur. Herbeluister bijvoorbeeld de uitzendingen Bar de Beauvoir die Pat Donnez en Heleen Debruyne op Klara aan dit onderwerp wijdden. De Beauvoir dacht en werkte binnen het bredere kader van het existentialisme, vooral bekend van Jean-Paul Sartre, dat stelt dat de mens zich van de dieren onderscheidt door de mogelijkheid zich te onttrekken aan de invloed van biologie en omgeving. Zijn ‘natuur’ ligt dan ook niet vast maar is een project dat tot stand komt, volgens de beroemde uitspraak “L’existence précède l’essence”. Toch werden en worden vrouwen vaak tot hun biologische eigenschappen, met name tot hun zoogdierschap herleid.

Het is tegen deze achtergrond dat Casablanca voorbij kan worden gelezen. Het gaat immers om het levensverhaal van de in 1936 als jongen geboren Cornelis Van Tongerloo, die zich al vroeg bewust wordt dat er iets niet klopt en dat hij meer aangetrokken wordt door de wereld van de vrouwen in een tijd dat het woord transgender nog niet bestond. Als puber werd hij aangetrokken tot jongens. We lezen hoe Cornelis in zijn zoektocht naar ruimte voor zijn moeilijke levenssituatie, via het ballet in het wereldwijde travestietenmilieu terecht komt, met als onvermijdelijke zijpaden de wereld van de drugs, de escorts en de prostitutie. Na clandestiene hormonenbehandelingen kan Cornelis uiteindelijk een geslachtsveranderende operatie ondergaan met de techniek van de vaginoplastie, bedacht door de legendarische Franse gynaecoloog Georges Burou. Deze laatste deed de operatie bij Cornelis Van Tongerloo in 1971 in zijn Clinique du Parc in het Marokkaanse Casablanca, in die tijd dé plaats waar transgenders zich tegen een flink bedrag van geslacht konden laten veranderen. Het verklaart meteen ook de titel van het boek.

Voortaan ging Cornelis als Corinne door het leven. De operatie was een succes maar de urinaire complicaties en de ermee gepaard gaande verzengende pijn maakten haar leven tot een kwelling tot zij in Hamburg in 1973 een nieuwe operatie onderging om de bijwerkingen van de eerste ingreep te herstellen. Pas dan kon zij voluit als vrouw leven en liefhebben maar het duurde nog tot 1989 vóór zij uiteindelijk, na heel wat administratieve moeilijkheden, officieel als vrouw geregistreerd werd. Corinne werkte ondertussen verder in het strip- en travestietenmilieu, waar zij voortaan zelfs voor volledig naakt kon gaan. In 2012 nam zij deel aan de documentaire I Am a  Woman Now van de Nederlandse regisseur Michiel van Erp.

Boekenkrant

Het meer verhalende gedeelte van het boek wordt aangevuld met een aantal informatieve hoofdstukken over de geschiedenis van het denken over seksualiteit en gendergerelateerde problemen. Enkele bekende figuren uit de transgenderwereld passeren de revue, evenals de legendarische Dr. Georges Burou. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan de figuur van Dr. Griet de Cuypere, arts en psychiater, bestuurslid van de WPATH (World Professional Association for Transgender Health) en tot voor kort hoofd van het genderteam van UZ Gent.

De laatste jaren is het aantal aanmeldingen van personen met genderdysforie, gendernonconformiteit en transgenderwens spectaculair gestegen en wordt steeds meer gedacht in termen van genderfluïditeit. Op de schaal tussen mannelijk en vrouwelijk zijn inderdaad vele varianten mogelijk. Ondertussen blijft het lijden en het aantal depressies en zelfmoorden bij transgenders nog altijd hoog, vooral in landen buiten Noord- en West-Europa.

In 2018 is in België een nieuwe wet van kracht geworden waarbij een administratieve procedure volstaat om de geslachtsregistratie in overeenstemming te brengen met de genderidentiteit en een geslachtsveranderende operatie daartoe niet langer vereist is. Sommige sociologen beweren dat de 21ste eeuw het tijdperk van de gendermigratie zal zijn. Alleen de tijd zal hierover meer duidelijkheid kunnen brengen.

Voormalige Knack Weekend-redactrice Linda Asselbergs heeft met Casablanca voorbij een onderhoudend boek geschreven, geleid door haar medeleven en zelfs bewondering voor de steeds positieve ingesteldheid ondanks het moeilijke, tragische leven van de ondertussen tachtigjarige Corinne van Tongerloo. “Ze was een mooie jongen, ze werd een mooie vrouw.”

Het boek is vlot leesbaar en verlucht met een aantal illustratieve en pittige foto’s.

Eerder verschenen op De maakbare mens