"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Cobra aan de gracht

Donderdag, 25 juni, 2020

Geschreven door: Esther Schreuder
Artikel door: Jan Stoel

Passie voor Cobra

[Recensie] Ken je dat gevoel van ‘hebberigheid’? Je bezoekt een galerie of een museum, wordt gegrepen door het werk dat je ziet. Dat zou je wel willen bezitten. Voor je het weet begin je te verzamelen. Verzamelaars zijn enthousiast, willen hun collectie tonen, erover vertellen. Soms groeien verzamelingen uit tot musea. Het Kröller-Müllermuseum, Museum Boijmans-Van Beuningen zijn er voorbeelden van. Maar denk ook aan Museum Voorlinden (Joop van Caldenborgh), Museum More (Hans Melchers). De basis van het Cobra Museum werd ook gelegd vanuit een privéverzameling, namelijk die van Karel van Stuijvenberg.

Iedere verzamelaar heeft een eigen visie, verzamelt vanuit zijn eigen gevoel, of laat zich adviseren door specialisten. Een bijzondere verzameling is die van verzamelaar Wouter  Schopman (1952), die op gevoel koopt. Over zijn verzameling gaat het boek Cobra aan de gracht, geschreven door Esther Schreuder.

“Ik stond als aan de grond genageld en met kippenvel over mijn hele lichaam. Het was op de tentoonstelling van de kunstcollectie van Karel van Stuijvenberg in de Nieuwe Kerk op de Dam in Amsterdam in 1988,”

Bovenstaande schrijft Wouter Schopman. De passie, het avant-gardistische karakter en het lef dat de kunstenaars in een toch wel bekrompen tijd van net na de oorlog hadden, inspireerden hem. Hij ontmoette Martin Visser (meubelontwerper en wellicht de allereerste verzamelaar van werk van de Cobragroep) en Alice de Jong die samen met haar man Hans een prachtige collectie Cobra bezat (dochter en kunstenares Jacqueline had een relatie met Asger Jorn) en hij begon te verzamelen. Inmiddels omvat de collectie meer dan achthonderd Cobra-werken, die de gasten van het Ambassade Hotel aan de Herengracht (vandaar de titel Cobra aan de gracht), waarvan Schopman de eigenaar is, kunnen bekijken. Heerlijk toch om in de lobby het keramisch werk van Corneille te zien, ’s ochtends wakker te worden onder een gouache van Lucebert of een tekening van Carl-Henning Pedersen, of te dineren terwijl je omringd wordt door schilderijen van Theo Wolvencamp. Schopman bezit meer dan vierhonderd werken van deze kunstenaar. Hij ontmoette Wolvecamp, die door zijn collega’s uit de Cobragroep hoog stond aangeschreven, diverse malen.

Boekenkrant

In 1947 richtten Appel, Corneille en Constant Reflex, Experimentele Groep Nederland op. Ze deden dat door hun handen in de rode verf te dopen en de handen af te drukken op een groot vel. Ze waren bloedbroeders als het ware. Ze wilden vrijheid in de kunst terug, terug naar het begin, maar de spelende en scheppende mens. In 1948 richtten ze de groep nog een keer op, maar nu met  meer kunstenaars en schrijvers. Op 8 november 1948 werd Cobra opgericht met kunstenaars uit Denemarken, Nederland en België. De Deen Asger Jorn was daar erg belangrijk bij. Samen kunst maken was een van de doelstellingen van Jorn. Kenmerken van Cobra, dat in 1951 ophield te bestaan, zijn de aandacht voor het experiment, de improvisatie, de vrijheid en de samenwerkingsverbanden tussen de kunstenaars en schrijvers/dichters.  Het leren van elkaar was een belangrijke drive om elkaar op te zoeken. De typische Cobra-stijl ontstond volgens Anton Rooskens al in de Experimentele Groep. De kunstenaars brachten hun nieuwste werk mee om erover te discussiëren.

Grote kunst is altijd experiment

Grote kunstenaars leven nu

Zij kunnen ons binnenleiden in het heden

Voorbereiden op de toekomst

Een collage uit 1948 van Constant siert de cover van Cobra aan de gracht van Esther Schreuder. Stukjes krant, waaronder een luchtfoto van De Dam in Amsterdam, zijn zo gerangschikt dat een nieuw beeld ontstaan is. Een dier? Horens? Een staart met een oog?  Een figuur met twee ogen, armen en vier benen? Het zet je fantasie meteen aan het werk.

Esther Schreuder heeft een originele, verfrissende insteek voor het boek gevonden. Ze ging op zoek wat de kunstenaars zelf hebben gezegd over Cobra en elkaar. Schrijver Louis Tiessen zegt bijvoorbeeld over Karel Appel:

“Karel zag er echt uit als een schilderij van hem. In zijn kleurkeuze en in zijn bonkige explosieve karakter, zo sprak tie ook. Heel krachtig.” Schierbeek over Lucebert: “Hij heeft de woorden, beelden en lijnen in zijn hand. Hij strooit ze vrijgevig, ingenieus, naïef, kundig en in een verbijsterende hoeveelheid rond.”

Het boek bevat een korte geschiedenis van de beweging. Alleen de Cobra-kunstenaars van wie werk in de Schopmancollectie is opgenomen komen aan bod en worden in de kunsthistorische context geplaatst. Ze zijn gegroepeerd naar het land van afkomst. Van ieder van die kunstenaars is een korte biografie opgenomen. Hun ambities en ontwikkeling worden belicht, de thema’s in hun werk komen aan de orde en hun positie in de groep en wordt benoemd. Het zijn de bijzonderheden die een extra dimensie geven aan het boek. Daardoor krijg je een ander beeld van de kunstenaar. Zo werd Henry Heerup door Appel gezien als de meest baanbrekende Deen omdat hij van hout en rommel objecten maakten die hij of objets poubelle en objets trouvés (als hij betere materialen gebruikte) noemde. Appel werkte ook op die manier. Cobra eindigde in 1951, maar Schreuder toont ook kort de verdere ontwikkeling van haar leden. Bijzonder is dat er ook een plek in het boek is voor Willem Sandberg, die zo belangrijk was voor Cobra.

Er zitten wel doublures in het boek. Regelmatig kom je het verhaal over de openingstentoonstelling in het Stedelijk Museum van 1949 tegen met de ‘vechtpartij’. Logisch omdat bijna alle kunstenaars daarbij aanwezig waren.

Cobra aan de gracht is een toegankelijk geschreven boek, mooi vormgegeven door Adri Colpaart. Het boek is rijk geïllustreerd met werken die merendeels onbekend zijn en een aantal werken uit de collectie wordt van een toelichting voorzien. Zo’n collectie maakt je hongerig en je wil hem op zijn minst eens zien. Ik heb alvast een kamer in het hotel geboekt om Cobra op een andere manier te beleven.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur:

Cobra aan de gracht