Ongecensureerde Russische rauwheid
De eerste zin
“Het kind lag te huilen en te spartelen in zijn omgewoelde bed, sloeg met zijn hoofd tegen de houten wand van het ledikant, balde en opende krampachtig zijn met de dag fijner wordende vuistjes, honger lijdend, stikte wanhopig in zijn geschreeuw, alsof het een hint wilde geven dat het gevoerd moest worden, maar tevergeefs: de borst van mijn vrouw produceerde nu al voor de zoveelste dag geen melk.”
Recensie
Dus gaat schrijver Sasja het huis uit, op zoek naar een potje babyvoeding, wat het begin is van een knotsgekke en vooral ook bijzonder bevreemdende tocht langs groezelige cafés, uitgeleefde appartementen en helse hotelkamers. Een barman blijkt alles van hem te weten zonder dat Sasja hem ooit iets vertelde. In eenzelfde paragraaf stortregent het en komt Sasja in een sneeuwbui terecht. Zinnen beginnen doorheen de tekst te reizen en personages vragen de schrijver of hij zijn boek geen andere wending kan geven. Ze willen er zelfs voor betalen.
Sasja’s zwerftocht is ook een reis doorheen de wereldliteratuur. De tekstexperimenten in Cocaïne doen aan Sternes Tristram Shandy denken. Sarah, geen man en geen vrouw, maar iemand die zich een stoel voelt en op zoek is naar degene die op haar zitting wil plaatsnemen, zou een hedendaagse Gogol bedacht kunnen hebben en op intellectueel en emotioneel vlak lijkt de Antwerpse Rus Aleksandr Skorobogatov wel een lang verloren neef van Beckett te zijn. Want daar draait deze roman in feite om: existentiële angst en de onoverbrugbare kloof tussen de kunstenaar en de wereld waarin hij leeft. Sasja wordt door niemand begrepen. Door zijn publiek niet en nog minder door zijn eigen personages. Zelfs zijn vrouw verlaat hem eens ze zijn boek heeft gelezen.
Net zoals je je aan cocaïne dient over te leveren, moet je dat ook met Skorobogatovs roman doen. Wanneer je het boek openslaat neem je plaats op een circusbankje. De clowns komen op en je lacht luid, tot zij geweren uit hun brede broeken trekken en op het publiek beginnen schieten. Dan verandert de slapstick in horror. Zelfs het Nobelprijscomité dat Sasja naar Stockholm uitnodigt blijkt meer met bijlen en vleesmolens bezig te zijn dan met literatuur. De clowns schieten en blijven schieten, in het wilde weg lijkt het soms, terwijl je als toeschouwer wegduikt onder de banken en je afvraagt waar de uitgang is.
—
3 vragen aan Aleksandr Skorobogatov
Waar slaat die titel op? Veel gesnoven tijdens het schrijven?
Skorobogatov: “Nee, mijn ervaring met drugs blijft beperkt tot canabis. De psycholoog Carl Gustav Jung zei ooit dat er twee soorten schrijvers zijn, de architecten die alles mooi op voorhand uittekenen en het dan alleen nog maar moeten uitvoeren en zij die bij het schrijven een autonoom complex tot stand brengen, zoals hij dat dan noemde: iets dat uit ons onderbewuste voortkomt en net zo onbestuurbaar is als een fobie of de liefde. Hij had een voorkeur voor het tweede en dat is ook mijn afmattende manier van schrijven. Cocaïne is een boek waarvan ik ongelooflijk gelukkig werd terwijl ik eraan bezig was, en waarvan ik nadien dacht: wtf, wat heb ik nu geschreven?”
“Literatuur moet begrijpelijk zijn voor het volk”, citeer je Lenin. Mogen we ervan uitgaan dat je geen communist bent?
Skorobogatov: “Cocaïne is uit een verhaal gegroeid dat ik een jaar of dertig geleden schreef en nu de eerste veertig pagina’s van de roman uitmaakt. Het is mijn enige verhaal dat nooit door de censuur is geraakt in Rusland, ook niet toen ik het de laatste keer probeerde, in 1991. Toen werden mijn verzamelde verhalen gepubliceerd, maar dat verhaal kon er niet in. Toen ik de censor vroeg waarom wees hij naar boven, en daar bedoelde hij echt god niet mee. Maar wat dan wel heb ik nooit begrepen. Censuur ging in de Sovjetunie lang niet altijd om openlijk politieke ideeën die niet door de beugel konden. In de bundel stond zo’n verhaal en daar had niemand een probleem mee.”
Dus moest je wachten tot je hier woonde voor het gepubliceerd kon worden?
Skorobogatov: “Ja, maar ook hier wou de uitgever het boek censureren. Toen ik het geredigeerde manuscript van Cocaïne terugkreeg, merkte ik dat eraan gemorreld was. Alles wat niet netjes politiek correct was, had de uitgever geschrapt. Op een bepaald moment stond er ‘Sarah was dom, net zoals alle vrouwen’. Dat is mijn mening niet, dat past volledig in het denken van het hoofdpersonage. De redacteur had daarvan ‘Sarah was misschien een beetje niet zo slim’ gemaakt. En zo ging dat het hele boek door. De cruciale scène waarin het hoofdpersonage iemand een spijker door het hoofd slaat, was zelfs helemaal verdwenen. Uiteindelijk heb ik ermee gedreigd naar een andere uitgeverij te stappen. Toen bond de redacteur in en werden alle wijzigingen teruggedraaid.”
—
Eerder verschenen in Knack
