De tragiek van de voetbalroman
Menig voetballer staat met knikkende knieën langs de zijlijn wanneer hij voor de eerste keer het veld gaat betreden. Debuteren is spannend, niet alleen in de sportwereld. Cor de Jong (1978) maakt zijn entree op de literaire grasmat met De aanname, een roman over de opmars van een jonge profvoetballer in Wales. Het aloude verhaal over de keerzijde van succes in het zoveelste nieuwe jasje.
‘Voetballen is heel simpel, maar het moeilijkste wat er is, is simpel voetballen’, luidt een bekende tegeltjeswijsheid van Johan Cruijf. Een uitspraak die ook kan opgaan voor hoofdpersonage Colin Leadbeater, talentvol amateur bij het lokale Monmouth Town:
‘Zodra de scheidsrechter floot veranderde er iets in de houding van de linksbuiten. Alsof het schrille geluid hem wakker schudde. Zijn bewegingen werden resoluut, de nonchalance verdween, de sierlijkheid bleef. Hij liep niet veel, maar stond ook nooit stil.’
Colin leidt een rustig leventje in een klein dorpje in Wales – waar hij de dagen dat hij niet achter een bal aanrent, slijt met boezemvriend Mark – totdat hij wordt ontdekt door een scout van profclub Winchester United en zijn geboorteplaats moet verlaten. Mark, ook voetballend in hetzelfde elftal van Monmouth Town maar minder getalenteerd, blijft achter. De vrienden houden contact, maar groeien langzaam uit elkaar. Hoe succesvoller de carrière van Colin, hoe meer hij gaat neerkijken op het onopvallende, teruggetrokken bestaan van zijn oude vriend.
Een tweede hoofdpersonage is de oude voetbalscout Jake Alderdice. Hij ontdekt Colin, maar wordt vervolgens door broodheer Winchester United met pensioen gestuurd. Jakes leven staat bol van tragiek: hij heeft pech in de liefde, kampt met een alcoholverslaving en raakt nu ook zijn laatste houvast met het verliezen van zijn baan kwijt. De nevenverhaallijn over zijn aftakeling contrasteert mooi met de opmars van de jonge Colin, maar komt de stroom van het hoofdverhaal niet ten goede. Bovendien kruisen de wegen van beide personages elkaar na het openingshoofdstuk nauwelijks meer.
Literaire potentie
De Jong schrijft met De aanname een roman over ‘de belangrijkste bijzaak in het leven’, voetbal. Dat lijkt een simpel, laagdrempelig onderwerp. Jaarlijks verschijnen er tig voetbalboeken. Maar bijna allemaal non-fictie, geen romans. Ja, Ronald Giphart bedacht ooit De voorzitter en Dimitri Verhulst schreef De verveling van de keeper en zo zijn er vast nog een paar, maar niet veel.
Dat komt omdat sport buitengewoon veel literaire potentie heeft. Een voetbalwedstrijd leent zich uitstekend voor een bevlogen journalistieke verslaggeving met filmische beschrijvingen. Hoe dramatischer de strijd, hoe mooier het verhaal, hoe spitsvondiger de metaforen. In de woorden van een Jan Mulder of Mart Smeets is de werkelijkheid vaak meer een sprookje dan het verzinsel.
Het fictieve voetbalverhaal van De Jong voelt hierdoor soms wat gesimuleerd aan. Zo bereikt voetbaldwerg Winchester United in de roman nogal ongeloofwaardig de finale van de prestigieuze FA Cup. Tegenstander is topclub Chelsea FC. Het David-Goliath motief dringt zich te veel op. Bovendien besteedt De Jong weinig aandacht aan de lange aanloop naar de eindstrijd, waardoor het bloedzweettranengevoel van een daadwerkelijk grootse sportprestatie ontbreekt.
De derde helft
Voor De aanname zal De Jong geen originaliteitsprijs winnen. De grasveld- en kleedkamerperikelen voelen daarvoor iets te voorgekauwd aan. Toch is zijn debuut wel degelijk de moeite waard. Zijn eenvoudige, no-nonsens taalgebruik leest geweldig weg en is af en toe bijzonder humoristisch. Hij laat zien dat voetbal ook een onuitputbare bron is voor vindingrijke observaties, zoals:
‘Het leek wel of iedereen in het stadion zijn vingers in zijn mond had gestoken en er uit alle macht op blies, met bolle wangen en rood aangelopen gezichten alsof ze met elkaar een gigantisch luchtbed oppompten.’
Ook beschrijft De Jong het sobere milieu waarin de roman zich grotendeels afspeelt treffend. Als voetballer furore maken is de ultieme jongensdroom van veel Britse arbeiderskinderen. De Jong formuleert dat aandoenlijk met zinnen als: ‘Een jongetje met half afgezakte broek liep in de verte met een bal onder zijn arm richting een trapveldje.’
De voetbalwereld en al zijn dramatiek en heroïek zijn het domein van de verhalende journalist, dus gedurfd van een beginnend romancier dat hij zich eraan waagt. Cor de Jong mag toch trots zijn op zijn eerste minuten in de literaire eredivisie met deze toegankelijke roman. Schrijven is heel simpel, maar het moeilijkste wat er is, is simpel schrijven.
Dat kan De Jong al.
