Middelnederlands toneel voor de moderne mens
[Recensie] Zeg eens eerlijk: wanneer heb je voor het laatst een stel toneelstukken uit de Middeleeuwen gelezen? Precies: nooit – óf op de middelbare school omdat het moest óf tijdens je studie Nederlands omdat je iemand bent die graag toneelstukken uit de Middeleeuwen leest. Wat ik bedoel te zeggen is: het is een niche, de hoek waarin De Abele Spelen zich in bevinden. Het zal, ondanks mijn voornemen zoveel mogelijk van de Nederlandse canon tot me te nemen, een reden zijn geweest waarom ik het lezen van de tweetalige heruitgave bij uitgeverij Kleine uil zo lang voor me uit heb geschoven. Maar laat ik maar meteen met de deur in huis vallen: dat was nergens voor nodig!
En toch, even een stapje terug. De abele spelen, dat zijn de oudst bekende Nederlandstalige niet-geestelijke toneelstukken in de Nederlandse literatuur. Ze zijn bewaard gebleven in het Hulthemse handschrift uit 1410, de toneelstukken zelf dateren van ongeveer 1350. Het gaat om vier langere toneelstukken – Esmoreit, Die Hexe en Rubben respectievelijk. Alle stukken behandelen een liefdesthema in de stijl van de hoofse liefde, een verfijnde liefdesbeleving die typisch was voor de Middeleeuwen.
Taal staat niet stil, en in de ruim zeshonderd jaar die verstreken zijn sinds het schrijven van de abele spelen, is het Nederlands onherkenbaar veranderd. De Middelnederlandse tekst vraagt dan ook een behoorlijke inspanning van de lezer – een die waarschijnlijk alleen zal worden ingelost door de al eerder genoemde studenten Nederlands of mediëvisten. Deze kunnen zich richten op de linkerpagina in deze uitgave. De meer casual lezer kan zich tegoed doen met de makkelijk leesbare vertaling van Gerrit Komrij, die op de rechterpagina is afgedrukt. (Worstelende studenten mogen hier spieken als ze er in het origineel niet uitkomen.) Komrijs Nederlands is fris en soepel, en brengt de eeuwenoude verhalen op een heerlijke manier tot leven.
Zijn vertaling maakt het mogelijk van de abele spelen te genieten als verhaal, in plaats van als literaire of taalkundige curiositeit – en dat is een groot goed. Onder het lezen wordt namelijk veelvuldig duidelijk dat de abele spelen ook een zekere didactische kwaliteit hadden (en hebben!), het best merkbaar in Lanseloet van Denemerken, waarin de hoofdpersoon zijn gebrek aan fatsoen moet bekopen met een verloren liefde, en Vanden Winter ende vanden Somer, waarin de lezer/toehoorder wordt gewezen op de harmonische eenheid van tegengestelden. Rubben, de laatste klucht, is ongetwijfeld de grappigste. Hierin laat een onnozele schoonzoon zich door zijn retorisch sterke schoonmoeder ervan overtuigen dat zijn pas bevallen vrouw zijn kind droeg, ondanks dat ze pas drie maanden geleden getrouwd zijn: een hilarische en wijze les in tijden van demagogie en fake news! Zo bewijzen de abele spelen, net als alle grote literatuur, hun inhoudelijke relevantie voor vandaag de dag.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
