"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De avond is ongemak

Vrijdag, 2 maart, 2018

Geschreven door: Marieke Lucas Rijneveld
Artikel door: Anke Cuijpers

Wreed schoon debuut

[Recensie] In De avond is ongemak loopt een moeder rond met “een glimlach die juskuiltjes in haar wangen maakte,” geurt “de dood naar coniferen” en besluit het tienjarige hoofdpersonage al in de eerste zin haar jas niet meer uit te doen. Het romandebuut van Marieke Lucas Rijneveld onderscheidt zich in de manier waarop de auteur die enorm beeldrijke vergelijkingen laat scharnieren. Rijnevelds taal verleidt terwijl de kinderen in dit boerengezin gaandeweg ontsporen. Ze worden wreed en blijken tot gruwelijke dingen in staat.

Koeien en zonen

Het verhaal bestaat uit drie delen en begint als het religieuze boerengezin aan de keukentafel zit met diepvrieszakjes naast de borden, tegen de kou. Het is schaatsweer. Het duurt niet lang voor de veearts het slechte nieuws komt brengen van de dood van Matthies, een van de vier kinderen:

“Ik keek van hem weg naar de handdoeken die stijf van de vrieskou aan het haakje naast de wasbak hingen, ik wilde dat de veearts opstond en dat hij zou zeggen dat dit alles een vergissing was. Dat koeien niet veel verschilden van zonen, zij trokken ook op een dag de wijde wereld in, maar keerden voor zonsondergang en voor voedertijd weer terug in de stallen.”

Boekenkrant

Niemand in het gezin kan echt met de rouw om Matthies omgaan, vader blijft maar naar het meer fietsen, moeder wordt magerder en magerder, en Jas zelf kan niet meer poepen. Ze steekt een punaise in haar navel, prettig rebels want ze wil naar zichzelf toe en niet naar God, en ze verzamelt onderwijl in haar jaszakken herinneringen, zoals de afgeknipte snorharen van een hamster. De hamster is een van de eerste slachtoffers als de kinderen op zoek gaan naar antwoorden. Leven, dood, identiteit, geloof en seksualiteit zijn de grote thema’s in dit debuut.

De koeien drukken hun neuzen in elke centimeter van het gezinsleven op de boerderij. Helemaal gebeurt dat in het tweede deel van de roman als het mkz-virus uitbreekt op de boerderij en de hele veestapel wordt vernietigd. De dode dieren die in vrachtauto’s worden geladen tijdens die mkz-crisis kennen de meeste lezers waarschijnlijk uit de beelden van de journaals. Rijneveld voegt er een moeder aan toe die met roze koekjes en thermoskannen iets terzijde op het erf staat terwijl de vernietiging van de veestapel in volle gang is, de stallen achterblijven met afgerukte staarten en die pluk mest met hooi die aan een laars is blijven plakken. Vader en broer Obbe staan scheldend een eind verderop. De beschrijving van het drama bevat mijn favoriete zin uit de roman: ‘Twee rieken liggen met hun tanden in elkaar op het erf, als twee biddende handen.” Twee werkeloze rieken, die niet op hun plek staan in of naast de stal, of in een hoop mest zijn blijven steken, maar de rieken bidden en knarsetanden tegelijk. Machteloos, vergeefs, ontheemd.

De paddentrek, en poep, veel poep

Terwijl de ouders, ondergedompeld in hun rouw, elkaar niet meer aanraken na de dood van Matthies beginnen de kinderen juist aan een morbide experimenteerfase. Die soms ook weer kinderlijk onschuldig is, zoals de twee padden die Jas in een emmer op haar kamer bewaart en die ze tot paren probeert te bewegen, maar die steeds verder verschrompelen, die net zomin als haar ouders tot echt contact te bewegen zijn. Er is de fantasie over Hitler, en Joden in de kelder omdat Jas op dezelfde dag jarig is als de dictator. Zus Hanna die haar seksualiteit verkent, Jas die met hompen groene zeep volgestopt wordt door haar vader in een poging haar obstipatie te keren. Naast de al eerdergenoemde hamster zijn er meer dieren die het moeten ontgelden in het zintuiglijke, steeds wreder wordende spel van de kinderen. Renate Dorrestein had ooit een appelboor in een roman, hier verdwijnt een kaasboor in een koe. Zelfs vriendinnetje Belle en Hanna worden geslachtofferd in een poging seksualiteit en sterven te begrijpen. Tot aan de laatste pagina bleef ik ze de wreedheden vergeven, hoe pak je de dood vast, je veranderende ouders en niet te vergeten jezelf, wie wil dat niet weten. Vooral bleef ik met plezier lezen, want leesgenot blijft het in een roman waar mensen zandkoekje als scheldwoord hanteren, omdat niets zo vreselijk is als iets dat zomaar uit elkaar valt en niet standhoudt. Wat Rijneveld ook tot haar onderwerp maakt, de manier waarop ze het vertelt is onnavolgbaar.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles


Laat hier je reactie achter:

1 reactie op “De avond is ongemak

  1. Erg veel vergelijkingen. En de ’tijd’….de euro zijn we in 2002 gaan gebruiken. In 2001 was er al de ipod. Spaar je dan nog voor een discman als puber omdat dat hip is? Ik vroeg me telkens af in welk jaartal dit verhaal zich afspeelt omdat dingen die geschreven worden niet met elkaar lijken te kloppen.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.