Een tragische periode kondigt zich aan
[Recensie] Degenen die het zeer interessante Wij Europeanen van Wim de Wagt hebben gelezen zullen sommige personen en gebeurtenissen in zijn nieuwe boek vermoedelijk herkennen. Genoemd boek ging over het interbellum, met name over de pogingen van enkele vooraanstaande politici om Europa te verenigen. Het is geen geheim dat men destijds niet succesvol is geweest; met vreselijke gevolgen. De Tweede Wereldoorlog had anders wellicht niet plaatsgehad, we zullen het nooit weten. De barones en de vluchteling speelt in een iets latere periode, kort voor het uitbreken van die oorlog.
De titel zegt het al: twee personen spelen de hoofdrol. Deze roman is gebaseerd op ware gebeurtenissen en op bestaande personen, aangevuld met de voortbrengsels uit de verbeelding van de auteur. De barones is Mellina van Asbeck, telg uit een oud adellijk geslacht. Deze dame heeft zich jarenlang met hart en ziel ingezet voor vrede en samenwerking in Europa. Lange tijd leek dat kansrijk. De hoop daarop vervloog toen de belangrijkste initiatiefnemers kort na elkaar overleden. Met name in Duitsland ontstond een machtsvacuüm waar Hitler en trawanten slim manoeuvrerend gebruik van konden maken.
De barones
Mellina zet haar gedachten op papier, zich daarbij richtend tot Ferrand, haar neef. Zij toont zich daarin bezorgd over de ontwikkelingen in de internationale politiek, de toekomst van Europa en het lot van de Joden die het dan al zwaar te verduren hebben. Geregeld blikt zij terug op de periode waarin zij actief deelnam aan het mislukte proces van toenadering tussen voormalige Europese vijanden.
Dit wordt afgewisseld met wat zij in het heden in Genève meemaakt. Een buurman in het pension is een gevluchte Jood; deze Henri Kannegieter is plotseling spoorloos verdwenen. Het baart haar veel zorgen; Zwitserland is weliswaar neutraal maar vluchtelingen zijn niet welkom.
De vluchteling
Dat is Henri Kannegieter. In de tegenwoordige tijd (die waarin Mellina haar verhaal doet) is zijn rol minimaal. De hoofdstukken met de barones in de hoofdrol worden afgewisseld met hoofdstukken waarin hij wel vaker voorkomt. Niet als verteller, dat is zoon Jacob. Een interessant vertelperspectief. Je ziet de toenemende onzekerheid door de ogen van een kind dat niet zo goed beseft wat er aan de hand is. Juist daardoor voel je dat de geruststellende woorden van vader en andere volwassenen de steeds voelbaarder dreiging niet kunnen wegnemen.
Aan het eind blijkt hoe deze twee verhaallijnen met elkaar zijn verknoopt. In de epiloog wordt duidelijk hoe het de familie Kannegieter in de oorlog is vergaan.
Interessante opzet
De barones en de vluchteling komt deels overeen met Wij Europeanen. Hetgeen is gebeurd tijdens het interbellum, met name de politieke ontwikkelingen in Europa, speelt in beide boeken een rol. In De barones en de vluchteling is dat wel minder prominent, het is hier meer gebruikt om een kader te schetsen. Het draait in dit boek vooral, afwisselend, om persoonlijke geschiedenissen, van een barones met hooggestemde idealen en van een Joodse man en diens gezin.
Aanvankelijk lijkt het niet zo duidelijk waarom voor deze opzet is gekozen, temeer omdat de belevenissen van de barones worden afgewisseld met de teksten die zij produceert. Pas na voltooiing begrijp je dat het verhaal vernuftig in elkaar is gestoken.
Hoewel beide genoemde boeken niet noodzakelijkerwijs allebei moeten worden gelezen, is het voor een goed begrip wellicht wel aan te bevelen om het wel te doen.
Wij Europeanen beschrijft hoe en waardoor het niet is gelukt om een duurzame vrede tot stand te brengen. Mijn bespreking eindigde met:
“Het zou verplicht leesvoer moeten zijn voor de dwaallichten die denken dat het beëindigen van Europese samenwerking mogelijk is zonder ontwrichtende gevolgen voor de economische en politieke toekomst van Europa.”
In De barones en de vluchteling worden de verschrikkelijke consequenties van die mislukking op menselijk niveau getoond. En het zou om die reden evenzeer verplicht leesvoer moeten zijn.
—
Eerder verschenen op jkleest
