Een boek voor TV-kijkers
Zoals er een bepaald soort muziek is dat het Eurovisie Songfestival wint en een bepaald soort film dat Oscars in de wacht sleept, zo is er ook een bepaald soort boeken dat wordt genomineerd voor literaire prijzen. Het zijn niet de beste auteurs die worden genomineerd, maar degenen die mee willen lopen in het mediacircus – wat op zich niets zegt over de kwaliteit van hun boeken. Het helpt ook als de plot eenvoudig is en met enkele simpel uit te leggen kunstgrepen wordt uitgewerkt. Hans Münstermanns De bekoring is zo’n boek. En jawel, het is genomineerd voor de AKO-literatuurprijs.
De plot van Münstermanns vijfde roman over vaste hoofdfiguur Andreas Klein is rechttoe rechtaan. Andreas verneemt dat zijn moeder is overleden en denkt na over die ene dag, vierenveertig jaar eerder, waarop zij haar zoon in de steek liet. Aan het einde vernemen we waarom ze dat deed. Ik zou het leesplezier bederven als ik de ontknoping verklapte, maar wijs erop dat de opstellers van het juryrapport slechts één zin nodig hadden om de clou weg te geven. Kortom, de plot is eenvoudig genoeg om aan TV-kijkers uit te leggen.
Ook de literaire procédés zijn eenvoudig te beschrijven. Zo vergroot Münstermann het aantal verhaallijnen: behalve dat we lezen hoe Andreas in 2004 met zijn zussen en broers spreekt, verplaatsen we ons in het kind Andreas dat in 1960 wordt verlaten door zijn moeder. Deze verdubbeling geeft de auteur een kans de levenshouding van twee generaties tegenover elkaar te zetten. De derde lijn is die van de moeder die het huis verlaat, en de vierde is die van de architect van de stadswijk waar het gezin leeft: een ambigue figuur die tot op het verstikkende toe betrokken is bij de bewoners van de door hem ontworpen huizen. Bij de ontknoping introduceert Münstermann een vijfde perspectief waarover ik opnieuw niet meer kan zeggen.
Door deze voortdurende perspectiefwisseling wordt de spanning opgevoerd. Het probleem dat de tekst verbrokkeld raakt lost Münstermann gewiekst op door enkele terugkerende motieven in de tekst op te nemen, zoals de hamerslagen bij een kruisiging.
Een ander spanningverhogend middel wordt meteen op de eerste bladzijde toegepast: uitstel. Als Andreas thuiskomt zegt zijn echtgenote hem dat er iets ergs is gebeurd, waarna allerlei omtrekkende bewegingen worden gemaakt (‘Ze zegt het resoluut. Het zijn vier woorden. Deze woorden bestonden al lang,’ enz.), zodat de lezer pas op de volgende bladzijde verneemt dat het gaat om de dood van de moeder. Een even doorzichtig als effectief procédé. En opnieuw geldt: het is simpel uit te leggen, en dus geschikt voor een literair TV-programma.
Een andere effectieve manier om de lezer te boeien, is een grondige documentatie. De lezer verdient niet minder. Münstermann weet de afstand tot het jaar 1960 (en het contrast met 2004) goed in kaart te brengen door bijvoorbeeld de muziek van Elvis Presley en Edith Piaf te noemen. De volgende beeldende passage suggereert dat hij ook een boekje Amsterdam-Zuid in oude ansichtkaarten heeft geraadpleegd:
’Op de brug staat het tramhuisje dat het ochtendlicht schitterend weerkaatst. Een spreeuw op het afdakje kijkt uit over de Ceintuurbaan. Op het midden van de kruising staat een agent het verkeer te regelen.’
De grondige documentatie keert zich echter tegen Münstermann als hij de volwassen Andreas voortdurend geconfronteerd laat worden met nieuwsberichten over de gijzeling in Beslan, terwijl het kind Andreas de Congocrisis op de voet moet volgen. Dat belet de lezer zich te identificeren met de jongen. Münstermann overschiet zijn doel geheel in de volgende passage, die vermoedelijk alleen aardig is voor wie in de buurt van het Amsterdamse Roelof Hartplein woont.
’Hij loopt in de richting van de Daniël de Langestraat, slaat dan links af naar het Harmoniehof, terug naar de Cornelis van der Lindenstraat, dan de Reinier Vinkeleskade, weer de Daniël de Lange, opnieuw het Harmoniehof en uiteindelijk terug op zijn uitgangspunt.’
Al met al hield ik de hele tijd het gevoel dat het boek te gecomponeerd, te gestructureerd was. Het is alsof Münstermann een cursus Effectief Schrijven heeft gevolgd en alle voorschriften systematisch afwerkt: een duidelijk thema (dat ik hier niet noem), een sterke plot met een goede ontknoping, een tot de verbeelding sprekend terugkerend motief, en een hele batterij middelen om de spanning te verhogen en de aandacht van de lezer vast te houden. Ik ga ervan uit dat Münstermann als auteur zal groeien als hij het zelfvertrouwen krijgt het receptenboekje wat vaker te negeren.
Daarom hoop ik voor Münstermann, en voor de lezers van zijn toekomstige werk, dat De bekoring de AKO-prijs niet zal winnen. Makkelijk benoembaar als zijn literaire middelen zijn, is zijn roman geschikt voor behandeling op TV, en is succes gegarandeerd. Maar dat zou een bonus zijn op simpel schrijven. Als hij iets minder doorzichtig te werk zou gaan, zou hij een echt goede schrijver kunnen worden, die zijn lezer boeit zonder dat deze de receptuur herkent. Ik kijk in elk geval uit naar zijn zesde roman.
